Met het verhaal van de Baarlese enclaves tijdens de ‘Groote Oorlog’
Als laatste van drie routes die door Amalia zijn ontwikkeld in het kader van het WO-I Dodendraadproject, is donderdag 10 juli het WO-I Verzetspad gepresenteerd. Het is een 4,2 km lange wandelroute door Baarle. Met de verhalen die Herman Janssen onderweg vertelde, hadden we ruim twee uur nodig om de route af te leggen. En dat was eigenlijk nog te kort om recht te doen aan de bijzondere geschiedenis van de Baarlese enclaves in de Eerste Wereldoorlog.
Eerder werden een wandelroute in Zondereigen langs het vredesmonument en het schakelhuis en een fietsroute van 38 km langs een vijftiental informatiepanelen voorgesteld.
Bij de nieuwe wandelroute hoort een brochure dat het verhaal vertelt van de Baarlese enclaves tijdens de ‘Groote Oorlog’. Dit boekje telt maar liefst 16 pagina’s en is gratis af te halen bij de VVV.
Uitzonderlijk werd bij het inwandelen van de route gestart in de raadszaal van het oude gemeentehuis van Baarle-Hertog, met een toast op het nieuwe pad. Els Verbiest had voor lekkere drankjes gezorgd.
Die raadszaal heeft korte tijd als vredegerecht gediend, met burgemeester van Gilse als openbare aanklager. Administratief en gerechtelijk behoorde Baarle-Hertog tot het arrondissement Veurne in West-Vlaanderen, het enige arrondissement dat tijdens WO-I niet bezet was. Vanaf het bordes berichtte de burgemeester op 4 augustus 1914 dat België met Duitsland in staat van oorlog verkeerde. De hele oorlog wapperde de Belgische driekleur fier en statig aan het gemeentehuis. Dat is nu het Heemhuis van onze Heemkundekring.
Uit de raadszaal naar het monument van ‘Miet Pauw’ om de hoek
De naam van burgemeester Van Gilse is tijdens de avondwandeling over het WO-I Verzetspad ontelbaar veel keer gevallen. Hoe kan het ook anders? Hij heeft veel betekend, onder andere bij het oprichten van het militaire zendstation MN7.
In het begin van de oorlog heeft hij zijn feestzaal, waar nu het Baarle’s Museum is ondergebracht, ter beschikking gesteld voor onderdak van vluchtelingen. Een paar maanden later werd er met hulp van uitgeweken onderwijzers een vrije school voor vluchtelingenkinderen geopend. Vervolgens werd de feestzaal in gebruik genomen als extra ruimte voor de post-, telegraaf- en belastingdiensten. Het nabijgelegen postkantoor in de Kerkstraat was te klein geworden.
Op het Baarlese belastingkantoor kwamen massa’s uitgeweken Belgen hun belasting betalen. De ontvanger bezorgde de geïnde gelden aan de Belgische regering in ballingschap in Le Havre.
Op het infopaneel bij het Heemhuis wordt de rol van Baarle-Hertog voor de post in WO-I verduidelijkt.
Op de Singel vertelde Herman Janssen het verhaal van de ‘Opper-Sijs’, wachtmeester Tieu Sijstermans van de Koninklijke Nederlandse Marechaussee. In Hertog was hij gekend als ‘den dictator van Baarle-Nassau’. Hij liet systematisch alle medewerkers van het militaire zendstation onderzoeken telkens wanneer zij in Baarle-Nassau op en af de trein stapten. Zij moesten zich volledig ontkleden. “De chef van het militaire zendstation heeft Sijstermans te pakken genomen door hem op zijn beurt tegen te houden op Belgisch grondgebied en af te tasten. Sijstermans besefte toen aan den lijve waar hij mee bezig was. Maar belangrijker nog, hij besefte ook dat zijn kantoor aan de Singel alleen via Belgisch grondgebied bereikbaar was. Van toen af was het gedaan met de pesterijen. Er kwam een ‘ongemakkelijke wapenstilstand’ tussen beide partijen.”
Reconstructie van het zendstation MN7 op de Hoogbraak
Bij het militaire zendstation MN7 op de Hoogbraak hebben we lang stilgestaan. Het heeft voor veel gecompliceerde situaties gezorgd, tussen België, Nederland én Duitsland. Uiteindelijk heeft het zelfs geleid tot een drie meter hoge kippengaas- en prikkeldraadversperring rond het dorp Baarle, zeven kilometer lang. Niet dat de Belgen rouwig waren om die versperring: zij was van onschatbare waarde voor de verdediging van MN7 tegen Duitse saboteurs. Ook was de voedselbevoorrading van de enclaves er door geregeld.
Voor wie het verhaal van MN7 nog eens wil nalezen is er goed nieuws, van de extra Van Wirskaante over MN7 komt deze zomer een herdruk.
Rond het zendstation hielden op drie plaatsen Nederlandse soldaten drie jaar lang de wacht om de bevoorrading van de zendpost te verhinderen. Herman Janssen: “Eerder waren de Nederlanders bij de bouw van de zendpost behoorlijk om de tuin geleid, met een hoofdrol voor burgemeester Van Gilse.” Bij zijn woning in de burgemeester Van Gilsestraat kwamen de verhalen los.
Door de wandel- en fietsroute is er vaak volk in het ‘Van Gilsestraatje’
De inwandeling van het WO-I Verzetspad werd afgesloten bij de goniometer die achter woningen aan de Pastoor de Katerstaat heeft gestaan, ver genoeg weg van de zendpost om geen interferentie tussen beide te veroorzaken. Met deze goniometer werd de koers van duikboten en zeppelins bepaald en was daarmee van onschatbare waarde voor de inlichtingendiensten.
Daar zette Herman Janssen nog eens op een rijtje wat er tijdens de Eerste Wereldoorlog was voorgevallen tussen België en Nederland. Wat uiteindelijk in 1919 heeft geleid tot de vraag van de Belgische regering op de vredesconferentie van Versailles voor herziening van de landsgrenzen. Zij eiste voor de landsverdediging delen van Limburg en Zeeuwsch-Vlaanderen op en wilde de grens tussen de provincie Antwerpen en Nederland rechttrekken. Onder andere Baarle-Nassau werd opgeëist. Daarmee zou ook de bijzondere situaties van de enclaves verleden tijd zijn. Het voorstel is verworpen door de Verenigde Staten en Groot-Brittannië.
Route van het WO-I Verzetspad