De aula van cultuurcentrum Baarle zat dinsdagavond 17 oktober goed vol met vrouwen en mannen die belangstelling hadden in verhalen over heksen, een lezing die werd georganiseerd door Heemkundekring Amalia van Solms. Inleider was Maria van Deutekom, een docente Nederlands en Theater (Fontys) die zich na haar pensioen verdiepte in literaire studies over diverse onderwerpen, zoals heksen. Zij had bijzonder veel materiaal verzameld, zowel afbeeldingen, historische informatie als boeken en verhalen. De zaal luisterde muisstil als zij korte fragmenten van spannende verhalen voordroeg…
Zoals het verhaal van de heks van Meerle dat zij op de website van Amalia had gevonden. Of over de heks uit Baarle-Nassau die op de brandstapel belandde, al haar bezittingen werden geconfisqueerd, en zij mocht een laatste wens doen voor haar galgenmaal… zij koos voor pompoenensoep. Ook het verhaal van Brunhilde uit Alphen kwam aan bod. En de Heks uit de mand in Reusel, of het verhaal van de Heks van Nabbegat.
Onderwijzers
“Onderwijzers verzamelden vroeger verhalen in de Kempen” had zij tijdens haar studie ontdekt. Schrijvers als Panken en Cuijpers bijvoorbeeld, gingen de huizen langs op zoek naar mooie verhalen. Over Witte Wieven bijvoorbeeld, nevels boven de hei, grondmist in de ochtend. Een natuurverschijnsel boven moerasgrond ook, maar omdat de mensen dit niet wisten werden er verhalen verzonnen van dansende witte wieven die kwaad aanrichtten.
Rechterlijke macht
Vooral in de Middeleeuwen werd er jacht gemaakt op wat men noemde ‘heksen’. Alleenstaande vrouwen die wat op zichzelf waren, vaak veel wisten over kruiden of geneeswijzen, soms wat losser in de zeden waren, onafhankelijke vrouwen. In die tijd niet geaccepteerd in de door mannen bestuurde samenleving, zowel door de kerk als door de rechterlijke macht werden zij veroordeeld. Voor alle rampspoed werd een zondebok gezocht en dat waren meestal deze ‘heksen’. In de Peel werden tussen 1450 en 1685 maar liefst 922 executies uitgevoerd! Totdat de centrale overheid ingreep, de vonnissen waren vaak oneigenlijk en het optreden van de machthebbers moest gematigd. De foltermethoden waarmee een heks ontmaskerd werd waren bijzonder, zoals de waterproef: de vrouw werd met armen en benen gekruist vastgebonden in het water gerold. Bleef ze drijven op haar rug dan was het een heks en moest ze op de brandstapel, lag ze op haar buik dan was het geen heks maar verdronk ze…
Omslag
In de loop der tijden is er heel wat veranderd. Men spreekt nu van witte magie en zwarte magie. ‘Kruidenvrouwtjes’ zijn algemeen geaccepteerd en er verschijnen boeken over Wicca en eenheid met de natuur. Amalia’s kruidenvrouwtje Syl was in de zaal en kon Maria nog een goede tip geven: salie tegen keelpijn.
De twee uur durende lezing was van begin tot eind boeiend, met mooie prenten en verhalen. Heksen in sprookjes en films, feeën en elfen, goede en kwaadaardige heksen en tovenaars. Na afloop werd nog even nagepraat met Maria van Deutekom en een aantal vrouwen in de zaal concludeerde dat de zogenaamde heksen uit de Middeleeuwen, vrouwen waren die zich niet wilden onderwerpen aan mannen en hun eigen weg kozen, waarvoor zij gestraft werden om als voorbeeld te dienen. Vrouwen moesten vooral onderdanig zijn en hadden een dienende rol in de samenleving. Hun keuze was trouwen of het klooster in gaan… of heks zijn!
Jeanny Wouters