Roggerentjes 2015

 

 

 

Om de herinnering aan de oude roggerentjestraditie levend te houden, heeft Heemkundekring ‘Amalia van Solms’ in samenspraak met de gemeente Baarle-Nassau de ‘Roggerentjes-Nieuwe-Stijl’ bedacht. Die houdt in dat ‘Amalia’ jaarlijks aan de gemeente Baarle-Nassau een idee, een plan, een wens of een suggestie van cultuurhistorische en/of landschappelijke en/of recreatieve aard zal voorleggen. Het doel is, ergens een stukje Baarle te behouden, te herstellen of te verfraaien en onder de aandacht te brengen. De ‘Roggerentjes’ waren er ten behoeve van de gewone mensen. Dat geldt ook voor de ideeën die ‘Amalia‘ inbrengt. Ze passen in haar doelstellingen: zorg voor en verbetering van ons heem. Ook in 2015 wenst heemkundekring ‘Amalia van Solms’ haar jaarlijkse verplichting tot voldoening van de verschuldigde ‘Roggerentjes’ in te lossen.

 

 

 

GROOT DRAMA IN CASTELRE                    

 

We schrijven het jaartal 1914. De oude ‘stammenstrijd’ tussen Duitsers en Fransen laait weer op. Duitse legers willen snel door België trekken om Frankrijk van meerdere kanten binnen te kunnen vallen. Ze laten Nederland ongemoeid. De Belgen verzetten zich sterker dan verwacht en vertragen de opmars. Ze slagen er niet in de Duitse overmacht tot staan te brengen, behalve in de uiterste hoek van West-Vlaanderen. Talloze jonge mannen uit België proberen via Nederland een weg te vinden om zich aan te kunnen sluiten bij het leger. Dit wordt een van de motieven voor de Duitsers om over te gaan tot het oprichten van de Dodendraad. Grensverkeer wordt bijna onmogelijk. Buren kunnen elkaar niet meer bereiken en families raken van elkaar gescheiden. Dat overkomt ook de zussen Sjoke en Toke Verheijen. Sjoke (Johanna Maria, geb. 18-08-1879) woont bij haar ouders in Castelre en Toke (Maria Catharina, geb. 12-04-1884) verblijft als dienstmeid in Minderhout. Tweeduizend Volt houdt hen gescheiden. Ze kunnen niet bij elkaar op bezoek gaan, maar ontmoeten elkaar af en toe ‘aan den draad’ om nieuws uit te wisselen en om wat spulletjes aan elkaar door te geven. Zo gebeurt dat ook op 09 oktober 1916 om half twaalf in de Lange Beemden onder Wortel. Toke gooit klompen over de draad maar dat lukt niet goed. Wanneer ze een van de klompen wil oprapen, raken haar haren en kleding de draad en ze sterft meteen. Haar zus Sjoke schiet haar te hulp, raakt haar aan en wordt daardoor ook geëlektrocuteerd. Een groot drama in Castelre!

 

In het kader van de uitvoerige studies naar en projecten rond ‘Den Grooten Oorlog’ heeft Herman Janssen ook deze trieste geschiedenis willen uitzoeken en beschrijven. (Zie hiervoor o.a. het boek: ‘Hoogspanning aan de Belgisch-Nederlandse grens’, pag. 189 e.v.).

 

 

 

Ook in ons heem ontstonden in de voorbije jaren aan weerszijden van de grens netwerken van wandelpaden. Voor het bedenken en de realisatie daarvan zijn natuurlijk meerdere organisaties verantwoordelijk. Van de plaatselijke vrijwillige ijveraars noemen we graag onze eigen Werkgroep ‘Zandwegen en paden’ en de Werkgroep ‘Trage Wegen Hoogstraten’. Ook ‘Natuurpunt Markvallei’ speelt er een rol in. Mensen van deze groeperingen houden zich bezig met het (her)openen van oude voetwegen of trage wegen en met het zoeken naar nieuwe verbindingen. Amalia vervult hierin, onder deskundige leiding van Harry Benschop, een belangrijke rol. Er is een vruchtbare grensoverschrijdende samenwerking ontstaan. De realisatie van het Tikkenhaenpad in Castelre mogen we als eerste succes van deze samenwerking zien.

Goed overleg tussen de ‘wandelorganisaties’ enerzijds en de buurgemeenten anderzijds kan gaan leiden – zo hopen wij – tot een nieuw grensoverschrijdend doorsteekpad. Op een kaart uit ca. 1900 staat nog een verbinding door de Schransbeemden, over de Hollandse loop en door de Lange Beemden. Op de kaart hebben we dit oude pad in rood weergegeven.

 

Op Nederlands grondgebied is het pad onherkenbaar geworden, maar in de wegenlegger staat het  opgenomen als ‘openbare weg’. Het pad kreeg dan ook een naam toen ‘Amalia’ op verzoek van de gemeente Baarle-Nassau in de zomer van 2010 haar rapport ‘Geen nummers maar namen’ samenstelde.

Op Belgisch grondgebied is het vroegere pad verdwenen. De volksmond vertelt ons echter dat het tot in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw door voetgangers en fietsers gebruikt werd als binnendoorverbinding tussen Castelre en Hoogstraten.

Wat zou het mooi zijn wanneer er weer een trage weg zou kunnen komen door de Lange Beemden. Het terugplaatsen van de eerder aanwezige vlonder (Zie Vr. op de kaart) over de Hollandsche Loop kan de twee paden met elkaar verbinden.

 

 

Tijdens WO I liep de Dodendraad dwars door de Lange Beemden op enkele tientallen meters van de grens. Komend van de Schooreindseweg liep Sjoke op 9 oktober 1916 via de Schrans naar de Lange Beemden om haar zus Toke te ontmoeten. Het dieptrieste voorval dat zich daar toen voordeed, inspireerde ‘Amalia’ om dit overgebleven Nederlandse weggetje vanaf het armenhuisje de naam Sjoke-Toke-pad te geven. 

 

Mocht het mogelijk zijn dat binnenkort de wandelaar weer kan lopen zoals Sjoke en Toke dat deden voor hun laatste ontmoeting, dan wil ‘Amalia’ hun beider geschiedenis graag zichtbaar maken. Wat ons betreft, lijkt het een goed idee om hier gedenktekens op te richten, zodat deze twee vrouwen niet vergeten zullen worden. Hieronder ziet u de eerste ontwerpschetsen.

 

                                                                

Wij stellen voor om op Nederlands gebied aan de Schrans bij het begin van het Sjoke-Toke-pad, een verbeelding van ‘Sjoke’ te plaatsen (afb. A). Vanaf dit punt ging zij in de richting van de Dodendraad om haar zus te ontmoeten. Aan het doorgaande pad op Belgisch grondgebied kan de figuur van ‘Toke’ een plaats vinden (afb. B). Wandelaars die de grens bij hun wandeling niet overschrijden, worden toch attent gemaakt op het drama dat zich hier voordeed.

Daar waar de Dodendraad stond en de twee jonge vrouwen de dood vonden, plaatsen we zo mogelijk het derde element (afb. C). De paal met isolatoren staat symbool voor de Dodendraad. De twee vrouwen bevinden zich aan weerszijden daarvan, nog in het volle genot van hun ontmoeting….

De figuren van de vrouwen worden uitgevoerd in een grootte van 60 centimeter. Als materiaal kiezen we voor het zeer duurzame cortenstaal, dat met zijn aardkleur volkomen in het landschap past. Voor de palen denken we aan kastanje- of robiniahout. Deze houtsoorten garanderen een lange houdbaarheid. Heemkundekring Amalia van Solms voelt zich goed bij de gedachte dat een zo tot de verbeelding sprekend moment in de geschiedenis van Baarle en Hoogstraten na een eeuw zichtbaar gemaakt kan worden. Zij wil Sjoke en Toke niet vergeten!

Op deze wijze hoopt ‘Amalia’ haar roggerentjesschuld voor 2015 naar behoren in te lossen.

 

 

‘Amalia’ spreekt bij voorbaat haar dank uit voor de medewerking die van twee kanten van de grens verleend wordt. 

 

Baarle-Nassau, november 2015

Heemkundekring ‘Amalia van Solms’