Op bezoek bij ‘de vaart verjaart’

Op een wel heel zomerse lentedag is een vijfentwintigtal leden van Amalia naar Ravels gefietst, op verjaarsvisite bij ‘de vaart verjaart’. Amalia heeft het bezoek aan de ‘varende’ tentoonstelling over 150 jaar Kanaal van Dessel naar Schoten op een Kempenaar gecombineerd  met een verkenning van de omgeving van het kanaal.

 

Bij de Kempenaar, een van de vrachtschepen die jarenlang op de Kempische kanalen heeft gevaren, werd Amalia opgewacht door voorzitter Luc Andries van Heemkring Nicolaus Poppelius Ravels. Zijn heemkring had gezorgd voor aanvullende informatie over het wel en wee van het kanaal in Ravels. Op de Kempenaar had Erfgoedcel Noorderkempen een kleine, mooi vormgegeven tentoonstelling ingericht die een indruk gaf van 150 jaar Kanaal Dessel-Schoten. ‘De vaart verjaart’ staat voor de oplevering van het traject Turnhout – St.-Lenaerts in 1866, twintig jaar eerder was het eerste stuk vanaf Dessel gereedgekomen. In 1875 opende het laatste traject tot Schoten.

 

De patrijspoorten werden mooi ‘gebruikt’ 

 

Na het bezoek aan de Kempenaar gingen we in een kwartiertje meer dan duizend jaar terug in de tijd. Naar een plek waar de wortels van Turnhout liggen. De oudste vermelding van Turnhout staat in een Utrechtse oorkonde van 1021, waarin wordt gerept over de Turnhoutervoorde. Dat was een doorwaadbare plaats in het riviertje de A, op de grens van het markgraafschap Antwerpen en het gebied ten oosten ervan dat toen onder het gezag van de bisschoppen van Utrecht stond. Later zwaaide de graaf van Gelre er de scepter en nog later behoorde het tot de Meijerij van Den Bosch. Een voorde midden in uitgestrekte heidevelden, aan het eind van de tolweg uit Antwerpen. Het riviertje is er toen zelfs voor omgelegd, iets wat nog steeds goed te zien is, om de weg op de beste plek door het water te leiden.

 

Hier lag hoogstwaarschijnlijk de Turnhoutervoorde uit de Utrechtse oorkonde van 1021. “Het moet nog wel bewezen worden”, aldus Luc Andries, “maar het is de meest waarschijnlijke plaats.” 

 

Gelijk maar even wat rechtzetten, de voorde ligt niet in het riviertje dat langs Poppel, Oisterwijk en Esch onder steeds wisselende namen (te beginnen met Aa en Rovertse Leij) afwatert op de Dommel en bij Den Bosch in de Maas komt, maar stroomt juist in zuidelijke richting via de Nete naar de Schelde. We zitten hier bij Ravels dus precies op de waterscheiding van Maas en Schelde. Later op onze fietstocht zijn we het begin van de A nog tegengekomen, waar het onder de naam ‘Natte Loop’ onder het kanaal door stroomt. Daar konden we ook goed zien hoe hoog het kanaal boven het oorspronkelijke landschap ligt, op deze plaats wel zo’n 6 meter was de inschatting van enkelen. Bramen en brandnetels verhinderden om de maat eens goed op te nemen. De onderdoorgang – zo’n anderhalve meter hoog – werd zomers als het wat droog stond veel gebruikt om te smokkelen.

 

 

Van de Turnhoutervoorde ging de tocht verder over zand- en grindwegen door een landschap dat een beetje de herinnering op riep aan de tijd dat het kanaal werd gegraven. Toen een dorre woestenij, waar het Maaswater verbetering in moest brengen. Op enkele stukken zandweg was het voor sommigen toch wel ploeteren, door de droogte van de afgelopen dagen was de begaanbaarheid flink afgenomen. Maar – schrale troost – 150 jaar geleden zal het niet veel anders zijn geweest, eerder slechter. Tegen de Liereman aan voldeden enkele veldjes nog echt aan de omschrijving van anderhalve eeuw terug.

 

 

Bij het graven van het kanaal stootte men tussen Arendonk en St.-Lenaerts op dikke kleilagen. De vele kleiputten en steenfabrieken herinneren daar nog aan. De restanten van ‘La bonne esperance’, al gesloten in 1933, zijn sinds enkele jaren een prima overwinteringsplaats voor vleermuizen. Natuurpunt heeft het in 2010 aangekocht en ingericht. Het natuurhaventje ‘Het Gevaer’ toont hoe het kanaal ook heden ten dage wordt gebruikt voor de recreatie.

 

 

Het huidige fietspad lag onbereikbaar voor ons aan de andere kant van het kanaal, aan de zijde waar vroeger het jaagpad heeft gelopen. Aan onze zijde wel een smal pad maar niet echt om te fietsen, wat tot enkele omwegen noopte om bij de Laguitstraat aan de noordkant van Turnhout te komen. Dit nog met kinderkopjes bestrate weggetje staat al aangeduid op de Ferrariskaart van 1777. Bij het graven van het kanaal is de verbinding naar Oosthoven abrupt onderbroken, in de jaren tachtig van de vorige eeuw is de ophaalbrug verwijderd, nu is er een nieuwe wandel/fietsbrug voor in de plaats gekomen. Voor deze laatste oversteek van het kanaal werd een fors beroep gedaan op de onderlinge samenwerking. De fietsbrug was wel heel steil, en vooral naar beneden moest je echt wel met twee man zijn om de fiets (vooral de zware met ondersteuning) zonder ongelukken de brug over te krijgen. Vervolgens was het met wind in de rug bijna ‘uitbollen’ over het Bels Lijntje naar Baarle.

 

 

Foto’s: Harry Benschop, Carla Coenders en Desiré Doornbos