Op zaterdag 28 mei 2016 bezocht een groepje deelnemers van onze vereniging het Loopgravenpad in Kapellen. Enkele jaren geleden kocht het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) dit stukje bos gelegen tussen de Kalmthoutsesteenweg en spoorlijn 12, voorheen eigendom van de familie Kronacker. De groene pracht herbergt een onvermoede erfgoedschat: een volledige Duitse loopgravenlinie uit 1917, met tal van bunkers.
Deze linie uit de Eerste Wereldoorlog werd volledig in kaart gebracht aan de hand van 53 luchtfoto’s die de Duitse luitenant Josef Zimmermann maakte in januari 1918 (en pas in 2007 werden ontdekt). Dat leverde in de hele regio bovengronds 476 bewaarde militaire relicten en 10 km loopgraven op. Het nabijgelegen Mastenbos alleen al is goed voor 65 bunkers én 4,8 km loopgraven. Of: méér loopgraven dan in de hele Westhoek samen. Dit is niet alleen uniek in België, maar zelfs in Europa! Het Duitse leger bouwde deze verdedigingslinie in volle oorlogstijd. Daarmee wilden zij zich beschermen tegen het geallieerde leger, mocht dit oprukken vanuit het neutrale Nederland. De bouw van de linie zelf heeft er wellicht mee voor gezorgd dat die inval er nooit is gekomen.
ANB bouwde dit stuk bos samen met de provincie Antwerpen en de gemeente Kapellen uit tot een toegankelijke educatieve herdenkingssite met maximale toegankelijkheid voor het publiek: het Loopgravenpad. Langs de uitzonderlijk bewaarde loopgraven liggen 21 bunkers. Vier ervan kan je ook binnenin bezoeken: een commandobunker, een mitrailleurbunker, een kanonbunker en een troepenbunker. De andere bunkers blijven voorbehouden voor overwinterende vleermuizen. Het Loopgravenpad in het Mastenbos lokte in het eerste jaar na de opening ruim 10.000 bezoekers.
Tegen de middag trokken we een eind het Mastenbos in, een 178 hectare groot natuurdomein tegenover het Loopgravenpad. We ontdekten er sporen van een oud landschapspark, zoals de grootse dreven, de talrijke Rhododendrons en de welriekende Azalea Mollis. Ook aan deze kant van de Kalmthoutseweg zagen we een groot aantal bunkers en loopgraven.
Bij een sluisbunker van de Antitankgracht hielden we halt voor een picknick. De gracht is een kunstmatige waterloop die van noord tot oost een kwartcirkel rond Antwerpen vormt. Ze is 33 km lang, 6 meter breed en verbindt de Schelde (Berendrecht) met het Albertkanaal (Oelegem). De Antitankgracht werd tussen 1937 en 1939 aangelegd, aansluitend aan de buitenste fortengordel rond Antwerpen, met als doel het stoppen van vijandelijke tanks alvorens die Antwerpen konden bereiken. Bij de Duitse inval echter speelde ze geen rol van betekenis. De Antitankgracht was ontworpen als een droge gracht (3 meter diep en met steile oevers), maar men kon het kwelwater niet tegenhouden. Ze wordt gekenmerkt door een zaagvormig verloop, met rechte stukken van enkele honderden meters. Op elke hoek bevindt zich een geschutbunker om die rechte stukken te verdedigen. Na WO2 verloor de Antitankgracht haar militaire betekenis. Ze werd overgelaten aan de natuur. Megalomane plannen voor het graven van het Duwvaartkanaal zorgden decennialang voor een onzekere toekomst. De plannen zijn intussen definitief opgeborgen.
De Antitankgracht is tot een natuurverbindingsgebied voor de migratie van dieren en planten geëvolueerd. Het water voor de gracht komt uit het kanaal Turnhout-Schoten, dat zelf gevoed wordt met kalkrijk water uit de Maas. Er is meer dan 13 meter hoogteverschil tussen het laagste en het hoogste punt. Om het leeglopen te vermijden, is de gracht verdeeld in 45 vakken. Die zijn van elkaar gescheiden door duikers en sluizen die het water in de gracht op peil houden. Het is een voortplantingsplaats voor amfibieën als de bruine kikker, gewone pad, alpenwatersalamander, vinpootsalamander en kamsalamander.
Bij de terugreis reden we een eindje om naar de rand van het natuurgebied de Maatjes in Wuustwezel. Daar brachten we een bezoek aan een geslaagde reconstructie van de dodendraad. Die konden we zelfs vanuit de hoogte bekijken vanop een nabijgelegen uitkijktoren.
Mede dankzij het schitterende weer was dit een zeer geslaagde en in meerdere opzichten een verrassende uitstap. De afwezigen hadden ongelijk!