Jos Dufraing

 Aon de praot mee……. Jos Dufraing

“Jongen, maokt nie te veul van dees verhaol! ”

Dré Moors

Zondereigen, 7 oktober 2004

Wie is Jos Dufraing
Jos Dufraing werd geboren op 14 oktober 1917. Een week of zes geleden is hij dus 87 jaar geworden. Jos woont al vanaf zijn geboorte in Zondereigen, op het adres Zondereigen 33.

Tor, zijn lieve hond, is een van zijn allerbeste vrienden.
In het gezin Dufraing waarin Jos de oudste was, waren nog twee andere kinderen, een broer en een zus. Zijn zus is overleden.
Zijn vader werd geboren op 7 december 1877 in Zondereigen en overleed er in 1959. Zijn moeder werd geboren op 7 februari 1879, eveneens in Zondereigen. Zij overleed in 1952. Zijn leven lang was Jos schoenmaker en slachter.
Op 10 september 1946 trouwde Jos met zijn vrouw Julia Verschueren, afkomstig van het buurtschap Gel in Zondereigen. Over een kleine 2 jaar zijn ze dus 60 jaar getrouwd.  Julia werd geboren op 1 januari 1921 in Zondereigen. Helaas is zij vanwege haar gezondheidstoestand al bijna twee jaar opgenomen in het rusthuis St. Pieter in Turnhout. Jos kan zijn vrouw evenwel niet missen. Een paar keer per week gaat hij bij zijn vrouw op bezoek.
Uit hun huwelijk zijn vijf kinderen geboren. Vier meisjes en één jongen. Inmiddels zijn er al dertien kleinkinderen en vier achterkleinkinderen. Apetrots is hij op zijn kinderen, aangetrouwde kinderen, klein- en achterkleinkinderen.
Jos is zeer gekend en bemind in Zondereigen. Hij zette in zijn geboortedorp het beroep van zijn vader voort: gedurende zijn werkzame leven maakte hij nieuwe schoenen en voerde hij schoenreparaties uit. Maar ook ging hij slachten bij veel boeren aan huis.
Jos was tot voor een paar jaar een verzamelaar van prachtige, zeer oude bidprentjes. Het oudste bidprentje is van 1845. Ook heeft Jos een aantal prentjes verzameld waarop prachtige tekeningen en teksten staan ter gelegenheid van vroegere communiefeesten. Het oudste prentje (zie foto’s), dateert van 1723. Verzamelen doet hij niet meer omdat zijn ogen sterk achteruit zijn gegaan.
Zijn hersens en zijn stem echter zijn nog van een uitstekend niveau. Jos is een geweldige verteller.

Het schoolleven van Jos
Jos heeft in Zondereigen de lagere school doorlopen. Jos: “Ik heb altij in de klas gezeten bij juffrouw Peraar van Merksplas en bij mister Michielsen. Juffrouw Peraar was nie getrouwd. Ze kwaam elken dag mee de fiets van Merksplas. Tot aon der pensioen hee ze in Zondereigen les gegeven. Ik was eigenlijk altij wel unne brave, dè denk ik toch.
Mee mun elf jaor ben ik naor ut semenaorie gegaon in Hoogstraten. Ik wilde eigenlijk gin priester worre. Ge wit dè. In iedere familie waren in dieën tèd veul priesters. In ieder groot huis waren hier un paor nonnekes. Men ouwers dochten altij, der mot uit onze Jos eigenlijk toch unne pastoor groeien. Ze hebben er nikske nie van tegen men gezee. Ik denk dè ze ut meenden.
Ik zou veul liever naor St. Victor in Turnhout gegaon hebben. De zuster van men vaoder woonde in Hoogstraoten recht an ut semenaorie. Tis daorom denk ik det ik in Hoogstraoten was. En as ons vaoder daor zijn zuster en mij kwaam bezuken, dan pakte ik bij heur de middag mee. Men vaoder bleef dan ook eten en fietste dan wir op zun gemak naor Zondereigen.
Ik heb drie jaor in Hoogstraoten gezeten. Ik mos tellekes twee maonden binnen blijven en mocht dan efkes naor huis. Ik leerde er Latijn en Grieks. Ut was er héél streng. Ik heb daor gin goeie herinneringen aon. Ut was overdreven. Ik vond dè gin goei school toen nie. Echt geriecht op priesters.
As ge gingt waandelen, ge mocht nie links of rechts kijken, want er kos wel eens un meske langskomen daor ge hennne keekt. Ik maag dè misschien nie zeggen, mar ik heb dè laoter gezien as un soort concentraotiekaamp. Dè is nou wel nie, mar ge begrijpt wet ik bedoel. Dieën echte tucht was overdreven. Ut zal in dieën tijd wel zo gemotten hebben. Jonge priesters wieren daor superagent zoas ze zeeën. Die han er de harde haand over. Bij men taante waren van die aonkomende meskes. Ietskes ouwer as ik, zo’n virtien, veftien jaor. Flink uitgegroeide meskes. Ge kent dè,  mee alles er op en er aon. Een van die meskes kwaam iedere week menne was ophaolen. De grote mannen van ut semenaorie han tegen heur wè geroepen. Ze mocht daorom nie mir op school komen om menne was op te haolen.
Toen ik wilde stoppen, zee ik tegen men vaoder, ut zint me nie daor. Tis verloren tijd. Mun vaoder hai er toch nie veul op tegen dè ik wilde stoppen. Ik was den oudste. Hij hai veul werk. Ik zou gère onderwijzer zen geworden. Un deel van mun vrienden ging naor de Normaalschool. Ene van Baol, unne Piet van den Broek, ne Laurijssen van Meer, ne Hofkens van Merksplas, en ok nog wel aanderen gingen er henne. Ik zou gère mee gegaon hebben. Ik kos ut wel aon hoor! Mar men vaoder was er nie veur. Hij zee, ik kan veur jou gin school vènen. De misters bleven naomelijk op school tot aon hun pensioen. Unne rijke boerenzoon op het Lipsend richtte zelf un school op. Hij hai un goei pak geld. Men vaoder hai gin geld. Ik heb er nog altij spijt van dè ik ginne onderwijzer ben geworden.”    

Jos wordt verliefd
“Just veur den oorlog in 1939, begos ut bij men in den buik ook te kriebelen. Ik ontmoette mun huidige vrouw en toen zen ik mee ons Julia mee naor toneel gegaon. De verkeringstijd was nie lek nou. Ik zag ons Julia alleen op zondag. Nie op zaoterdag. Dede dè dan zee dieën vaoder: Kom de om un zuiver hemd? We gaven mekaor un kuske. Niks meer. Ik heb zes jaar lang verkering gehad mee ons Julia. Seks was er nie bij. Het waren in dieën tijd brave meskes. Ja, meskes waren toch braver as jongens! Ik heb nooit mee un aander meske verkering gehad.
Kort nao det ik ons Julia hai leren kennen, ben ik in Zuid-Frankrijk terecht gekomen. Ik zal daor straks nog iets over vertellen. In Frankrijk werkte ik bij unne boer en die hai twee dochters. Op zondag gingen un paor kameroden en ik mee hullie naor de cinema. We zwommen in de rivier. Ik ging mee bisten voeren. Graon mee binnen doen. Mar altij ging de zoon van dieën boer mee ons mee. Het was un schoon meske. Mar ik heb niks mee heur uitgespookt. In de cinema in der knie knijpen, dè zou nog wel eens gegaon hebben! Ja, ik heb er gin misbruik van gemaakt. We waren brave mannen.
Toen ik thuis kwaam, had ik der foto in men portefeuille zitten. Ons Julia vroeg: is dè auw lief gewiest? Ik zeg neië, dè was un vriendinneke.
In september 1946 zen we getrouwd. In dees huis zen we in gaon wonen. In Baarle-Hertog zen we veur de wet getrouwd en in de parochiezaol hier in Zondereigen veur de Kerk. De kerk in Zondereigen was naomelijk afgebraand. We hebben goed gefist.
Op twaolf augustustus 1947 is ons Anna geboren. Zo gaot dè. Zo zal dè bij jullie ok wel gegaon zijn zeker?”

De oorlogsjaren
“ In 1937 ben ik soldaot geworren. Menne diensttijd duurde zeuventien maonden. Toen ik un paor maonden terug thuis was, begos de mobilisatie en werd ik gelegerd in het zuiden van Limburg. Op den tiende maai negentienveertig brak den oorlog uit en was ik toevallig thuis op verlof. Ik kos nie mir bij mijn eenheid in Limburg geraoken omdè de Duitsers daor al deurgebroken waren. De Belze overheid besliste det er un reserveleger geveurmd mos worren. Dan ben ik via Mechelen, in Brugge terecht gekomen.Van daoruit ben ik mee den trein naar Frankrijk vervoerd. We zaten un hele week in den trein. Bij Toulouse wieren we afgetikt.
Op 28 maai kapituleerde het Belze leger en werden wij ingelijfd bij het Franse leger. Er zaten daor massa’s Belze soldaoten. De Pyreneeën zagen we liggen. We mossen iedere dag op de cour aontreeën bij unne Franse officier. Die sprak Frans. Na het appèl moesten wij dan roepen: Vive la France!
As Frankrijk kapituleerde, wieren wij aan ons lot overgelaoten. Ik was korporaal, trok meer soldij. Wij zaten daor in onbezet gebied. De bovenste helft van Frankrijk was bezet. Ik zaat daor in un ouw schuurke en sliep op de hooizolder. We mossen ons iedere dag melden. Mar in juli zen we mee drie man mee den trein naor Toulouse gegaon. Op ut consulaat zijn we gaon vraogen of we nie naar huis kossen schrijven. Iemand van ut Rooie Kruis zee toen: We hebben kaortjes, as ge wilt kun die naor huis sturen. Ik schrijf op dè kaortje da alles goed was en dit en det. En det ze unne goeie dag mossen doen aon mun lief. Op ut kaortje hai ik men adres in Frankrijk geschreven.
Acht daogen laoter komt er post terug van thuis veur ons drieën. Mun zuster schreef dè alles goed was. Dè wij post gehad han gong rond as vuur. Iedereen wilde toen naor Toulouse. Mar wa bleek, de Duitsers han alleen dieën halve dag de post deurgelaoten. Post sturen vanuit Bels ging wel, mar niemand wies natuurlijk de adressen van ons. Behalve dan de familie van ons drieën. Ik heb daor gezeten van dertien maai tot end september. Was toen blij dè we wir naor huis kossen.”

Jos gaat zijn vader helpen met slachten
“Toen ik thuis kwaam van ut semenarie, heb ik de schoenmaokersstiel geleerd. En ik zen mee men vaoder mee gaon slachten. Ut was nie menne klop. Mar ge komt er stillekes in hè. Op den duur zitter er echt midden in. Men grootvaoder was ok slachter. Het slachten begos end oktober tot maart.
Officieel mossen runderen in un slachthuis geslaacht worden. Mar dè kostte veul tijd en geld. En de boeren die dochten, dè doet den Jos wel. Slachten is den slechtste stiel die er is. Altij buiten in de kou. Altij kou waoter. Altij van die grote, zwaore bisten, van die zeugen. Vuil! Nè, ik zou dè nooit nimmer doen. De boeren zetten un bist apart, wè gin oormerk op hai. Ze wieren geslacht in de schuur. Un paor daogen laoten hangen en dan uitbenen. Heel veul werk. Unne grote stier woog wel zeshonderd, zeuvenhonderd kilo’s. Mee unne catrol wier die omhoog getrokken. Ik vondekiek dè slachten vuil en zwaor werk. En dieën huid moste vellen. De ingewaanden er uit. De beenderen deur kappen.
Ik heb de beesten altij geschoten of geklopt. Schieten was nie zo goed as kloppen. Op unne lange steel zat unne flinke haomer mee un paor ijzeren baanden er over. De verkens mossen efkes stil blijven staon en dan gaf ik ze mee dieën haomer unne klap tussen der oren en dan vielen ze om.
Wij beurden nie veul. As ik ut vergelijk mee de slachters van tegeswoordig, was ik mar unne ermoeilijer, ha, ha, ha! Mar allez, we zèn er gekomen.
Ik heb veul dingen gedaon die eigenlijk nie mochten. As unne gendarme bij unne boer waor ik aon ut slachten was op de werft kwaam, kroop dieën boer weg en vroegen ze aon de vrouw: waor ies ut slachtbewijs? Die vrouw zee dan det ie net naor Baol was om ut slachtbewijs op te haolen.
Ik kreeg ok eens unne belastingbrief. Ik mos opgeven hoeveul verkens ik geslacht hai. Ik ben toen in Baol gaon horen hoeveul slachtbewijzen er dè jaor afgegeven waren. Dè waren er acht. Ik gaf er twintig aon veur Zondereigen en Merksplas, mar ik hai er veul meer geslacht.
Toen ik in 1946 getrouwd zen, is men vaoder nog un paor jaor meegegaon. Hij was al oud. Toen heb ik alleen veurt gedaon. Ik hai un groot machien gekocht veur vlees en wursten te maoken. Ik heb kilometers wurst gemaokt. Tot mun pensioen ben ik blijven slachten, nog wel iets langer”, aldus Jos.
Ik vraag hem of hij nooit een worst heeft achtergehouden. Hij denkt even na……. “Ik mot eerlijk zen hè jongen! Ha, ha, ha! Laot me ut zo zeggen, we kwamen niks te kurt!”

Schoenmaker en schoenhersteller aan huis
Zoals gezegd, Jos leerde het schoenmakersvak van zijn vader. De schoenmakerij was aan huis. In het begin werd er een stukje aan huis bijgebouwd. Na de oorlog kwam er achter het huis een werkhuis.   
Jos: “Mun vaoder hai den stiel geleerd in Turnhout. Op de Graatakker heet ie vier jaor bij unne schoenmaoker gewerkt. Ik mos leren mee pekdraod te werken, naaien. Mun vaoder hai gin machien veur zwaor leer, wel veur schoenen. Ikke laoter wel. Mee un rasp wieren de zolen ruw bewerkt. Mee un gebroken glaske uit un ouwe ruit wier het leir det un bietje vochtig was, afgeschaofd en glad gemaokt. Dan wier de zool geverfd. Mee un aongestoken kerske wier de zwarte was gesmolten en over de raanden van de zolen gestreken. En dan wieren de raanden van de zolen mee un hete bollikker bewerkt, zodè de was goed glad wier. Mee un glaske rapste ik de zolen van de schoenen af en bewerkte ut mee was. 
We mokten veul schoenen. Irst opmeten en dan, hier veur in de kamer in den hoek de schoenen maoken. De communicanten stonden in de rij. Allez, dè was un bietje veur mijnen tijd. Ik heb in den oorlog nog lessen gevolgd om patronen te maoken. Het bovenleer veur de schoen sneeien we mee un scherp mes uit un vel leir. We schouwden dè af en klopten ut om. Dan ging dè naor de stiksters in Turnhout. Die naaiden ut bovenwerk in elkaor veur alle schoenmaokers. Vruger werkten we nog mee naogeltjes. Later is er lijm gekomen.
Bij werkschoenen wier de zool vastgemaokt mee houten peggen.Het bovenleir wier mee pekdraod ingeregen aon de binnenzool. In werkschoenen mocht ginne naogel zitten vanwege de roest. Ze mossen ok lang mee gaon. De binnenzool is eigenlijk ut behoud van de schoen. Daor hangt alles aon vast. Tegeswoordig is dè kunststof. In den oorlog wier er veul leir gesmokkeld. Ik ruilde huien van bisten tegen leir om bij Fons Michielsen, bruur van Jules Michielsen in Baol. Die huien zoutte ik trouwens thuis in mee vijf of zes kilo zout. Dan opvouwen en verborgen houwen. Want ge mocht aon huis gin bisten slachten hè.
Ik heb altij wel hard gewerkt. Soms van zes uur in de mergen tot twaolf uur in de aovond. Mar ik was liever schoenmaoker dan slachter.
Ik heb ok nog lessen gevolgd veur orthopodist. Veur unne gebrekkige hier of daor maokte ik aongepaste schoenen. Ik hai un paor klaanten in Merksplas die aorige voeten han. Ok enen hier in Zondereigen. Daor hai ik toen mee deur motten gaon. Ik vroeg veur unne gehandicaptenschoen zo’n twaolfhonderd tot veftienhonderd Belze frangen. Dè is nie veul per uur, snapte? Tegeswoordig vraogen ze dertigduzend frang. Mar ja, gedane zaken nemen geen keer.”

Palingvisser
Misschien wel de grootste hobby van Jos is palingvissen geweest. Hij was al heel jong verknocht aan vissen. In de rivier de Mark viste hij vaak en ving er veel snoek.
In Weelde leerde hij tijdens zijn werkzaamheden als slachter een Tilburger kennen, een groot liefhebber van palingvissen. Jos: “Ik goi altij peuren op den Biesbosch zee dieën Tilburger. Ik zeg peuren, wat is dè? Dan hangde unne tros pieren aon unne draod zonder haoken. Goi mar eens mee, zee dieën Tilburger. Zo is het begonnen.
Ik kocht unne boot en unne caravan en stationeerde die in Friesland bij en op de meren. Ik ging dikwijls ’s nachts op de meren peuren. En ik ving veul paling. Thuis rookte ik de paling mar ik zoutte hum nie in. De vissers die dè wel deeën, daor sprong de paling wel unne halve meter in de hoogte van de pent. Bij men han ze ginne pent. Ik stopte de paling levend in den vriezer! Ze stierven dan unne langzame dood mar han gin pent. Det ies ut zelfste as ge mee oewe fiets in de winter in de sloot rijdt mee ijskouw waoter. Dan gaode ok langzaam dood, mar ge het ginne pent!”
Acht jaar geleden was Jos voor het laatst in Friesland op palingvangst. 

Jos is trots op zijn familie
Als je Jos zo hoort praten, is hij met recht trots op zijn familie. Er is sprake van een heel sterke band. Jos: “Ik krijg veul bezoek. Alle daogen komt er iemand. Wij hebben een heel hechte familie. Al zun leven samen veul gefist. Helemaol gin ruzie. Ik heb één schoondochter, mar die wordt deur mijn dochters beschouwd as hun zus. Ik waardeer ut dikwijls nie genoeg. As ge ziet in ut rusthuis in Turnhout det er bewoners zijn die nooit bezuuk krijgen. Amai, triestig. Men vrouw zit in november twee jaor in ut rusthuis in Turnhout. Ut ging thuis nie mir. Ze hee de ziekte van Altzheimer. Ik goi er drie dagen per week naor toe. Ze is dan heel blij as ge komt. Tegenover aanderen is ze dan héél freet. En ik goi er ok héél gère naor toe.”

Over zijn eigen gezondheid is Jos best te spreken. “Allez, ik ben wel rap moei as ik iet doei. Het Wit Gele Kruis stopt mij een paor keer per week helemaol in bad. As ik gezond blijf, mogen er nog wel un paor jaorkes bijkomen. Mar ik heb gin grote vooruitzichten. Ge mot reëel zen. Ik reken nog mar mee un week of virtien daogen. Ik stoi aon de maot hè jongen! Nog un paor ouwe mannen in Zondereigen en ut is gedaon.
Om acht uur in de morgen stoi ik op. Krijg veul bezuuk van vrienden en bekenden. De kraant lezen goi nie mir. Mijn ogen zijn te slecht. Ik luister wel heel veul cassettes af waarop teksten van boeken zijn ingesproken. Die kunde lenen bij de Bieb veur blinden. Het liefste lees ik historische dingen.”

Afscheid
Het loopt tegen twaalf uur, tijd voor het middageten. Een dochter van Jos heeft de tafel gedekt. Voor ik weg ga wil Jos nog een paar dingen kwijt. “Zondereigen is en bleft een schoon durpke. Pas geleeën ben ik nog mee driehonderdvirtig man van Zondereigen mee zes of zeuven bussen naor Brussel gewiest op uitnodiging van de Vlaamse gemeenschap. Amai, dè hee wel veul geld gekost! Daags daarnao was ik wel wè stijf. Mar ut was unnen schone dag.
Van Wirskaante van de Heemkundekring lees ik nog altij. Aon activiteiten kan ik helaas nie mir meedoen. Daor heb ik wel un bietje vart van. Mar ik kom wel naor de tentoonstelling over den Eerste Wereldoorlog!
Alles is wel veraanderd tegenover vruger. Tegeswoordig zijn er veul scheidingen en zo. Mar ja, vruger waren er ok mannen die nie goed mee de vrouw om kossen gaon mar die kossen nie weg hè. En de kerkgangers op de eerste bank in de kerk waren achteraf ok nie de braafsten. Betaolden het werkvolk dikwijls slecht of behandelden ze onmenselijk.”

Als ik de deur uit loop roept hij mij nog na: “Jongen, maokt nie te veul van dees verhaol!”

Jos, wij als Heemkundekring Amalia van Solms zijn erg blij met jou gepraat te hebben. Je had zoveel waardevols te vertellen. Nog veel meer dan hier staat geschreven.
Wij hopen van ganser harte dat jij nog heel lang in ons midden zult zijn. En dat geldt natuurlijk ook voor jouw vrouw van wie jij nog altijd zoveel houdt. 
Jos, héél, héél erg bedankt voor het gesprek. Het ga je goed!
 
Jos overleed op 15 juni 2006