Aon de praot mee… Jan Kuijpers
‘Ge mot nie op oe eigen stoefen’
Dré Moors
Baarle-Nassau, 30 april 2002
Wie is Jan Kuijpers
Jan Kuijpers werd geboren op 15 december 1918 in Baarle-Nassau.
Heel zijn leven lang woonde hij op Loveren, volgens velen het mooiste buurtschap van Baarle. Maar daar later meer over.
Op 6 mei 1953 trouwde Jan met zijn vrouw, Leentje Bernaerts van de Driehuizen in Baarle-Nassau.
Ik: “Dus volgend jaar 50 jaar getrouwd, Jan?”
Jan: “Dè zette er nie in, hor!! Dè rekenen ze zelf wel uit!” aldus een breed grijnzende Jan.
Er zijn vijf kinderen. Een meisje en vier jongens.
Jan en Leentje kregen echter zeven kinderen. Een van de kinderen, een tweelingzusje van oudste dochter Ria, was helaas al bij de geboorte overleden.
In 1968 voltrok zich een grote ramp in het gezin van Jan en Leentje. Hun zoontje Wil kwam bij een verkeersongeval op de Hoogstratensebaan om het leven.
Jan en Leentje vullen elkaar aan: “Het was een warme dag, de laatste dag van de oogst. Onze Wil moest naar school maar wilde graag meehelpen bij het laden van de laatste partij graan. Op zijn fietske kwam hij over de Hoogstratensebaan gereden. Bij het links af slaan werd hij geschept door een auto die van Hoogstraten kwam.
Ik hoor unne klap en denk nog: as dè onze Wil mar nie is…..
Het is een dieptepunt in ons leven en dè zal het altij blèven,” aldus een zichtbaar aangeslagen Jan.
Gelukkig zijn er vele hoogtepunten in het leven van Jan. Vooral de momenten waarop zijn kinderen en kleinkinderen op bezoek komen koestert hij. “We zien ze alle weken. Er zèn 13 kleinkinderen. Zeuven meskes, is nie? De oudste is 21 en de jongste 6. Ze komen heel veul. Gelukkig wel. Mee verjaardagen, Kerstmies en zo komen ze allemaol tegelijk.”
De jeugd van Jan
Zoals zo velen leeftijdgenoten ging ook Jan naar de lagere school in de Stationsstraat. Met het grootste gemak somt hij de namen op van onderwijzers en klasgenoten.
“Bij mèn in de klas zaten bijveurbild Fons Tuijt van het Gurpend, Jef en Harrie Leemans, Jef Raaijmakers, Jaon van Baovel, Jan Olie, twee keer Jan van Beek, Nelliske van Beek enz.”
Ik vraag mij af waarom Jan zo’n goed geheugen heeft. Jan: “Ik heb altij veul gelezen. As kind kwaam ik overal alleen veur te staon. As jonge gast mos ik al vruug veul beslissingen nemen.
Ge mot nie op oe eigen stoefen, mar veuruit, ik was een van de besten van de klas.
Na de laogere school gingen de misten thuis aon het werk. Jè, Jan van Beek hee deurgeleerd. Die is pastoor geworden.
Trouwens, al ons kinderen konden goed leren. Veural onze Wil kos héél goed leren.
Rekenen was men lievelingsvak. Veural hoofdrekenen. De jeugd van tegenwoordig hee veurt een computertje nodig. Kattekwaod heb ik nie uitgehaold op school. Ik was unne makke.”
Jan vervolgt zijn verhaal: “As de school uit was, ging ik rap naor huis. De schoolkleren uit en de speulbroek en ut kieltje aon. Ik was altij op den akker. Ik was daor gère bij. Mar vergit nie, ons moeder stond er alleen veur. Onze pa heb ik namelijk nie gekend. Die was dood toen ik nog mar anderhalf jaor oud was.”
Jan als dertienjarige aan het werk
Benieuwd ben ik naar het soort bedrijf van de moeder van Jan.
“We han koeien, verkens, kippen en akkers. Vijf hectaren aon huis. We han ok grond liggen aon de Hoogstraotensebaan, op Baol haai en in Ulicoten. We han ok unne knecht. Die was irst un hele week in de kost. Hij verdiende F 400,– per jaor en had gratis kost en inwoning. Laoter werkte ie nog drie daogen in de week.
Ik mos hard werken, mar dee dè gère. Nou, en freet dèt ik was dèt ik mee ut pèrd mocht rijen!
Om vijf uur stond ik op om te melken. We zaogden en kapten hout veur de kachel. Het kos er koud zijn in huis, jè zelfs het waoter in het wijwaotervatje was wel eens bevroren!
Mee mun virtien ging ik melk ophaolen mee pèrd en waogen bij twaolf boeren in de buurt. We deeën dè om beurten. Dun ene hai twee bussen, dun aandere drie en enkele vier. Ze wogen ongeveer 35 à 40 kilo. Ik pakte ze mee één haand van boven en één haand van onderen en zo tilde ik ze op de waogen. Ik was freet det ik dè kos. Om zeuven uur mos ik aon de melkfabriek zijn. Dan Boskoven, Gurpend, Eikelenbosch enz. Hoe wijer van de fabriek, hoe laoter. In totaal kwamen er 15 buurtschappen.
As ik van de melkfabriek kwaam, ging ik wir verder mee werken. Zelf dorsen, strooi schudden en in bossen binden, het vee verzorgen. Waoterleiding was er nie. Het vee kreeg waoter wè wij un paor keer per dag uit de put mossen haolen. Mar de meskes hielpen ok goed mee. Zakgeld kreeg ik nie. As ik geld nodig haai, dan gaaf ons moeder wè. In beperkte maote natuurlijk. Er wier nie mee geld gegooid,” aldus Jan.
Ik vraag hem naar het verschil in het boerenleven van nu en toen.
“Vruger werkten de eigen kinderen mee. Han we niks te maoken mee milieuveurschriften. Het was toen gezelliger. De boeren han meer tijd. Er wier veul gebuurd. As ge tijdens ut schof unne aandere boer mee pèrd en waogen tegenkwaamt, dan stopten de pèrden uit der eigen. Ze wiesen det de boeren wouwen buurten.We waren meer tevreeën.
Op unne dag ree ik nog eens mee unne waogen vol mee maïs naor huis. Thuis gekomen kijk ik om en zie tot menne schrik det er ginne maïs mir op de kèr ligt. De aftakas had de maïs er gelijk afgedraaid. Héél de weg laag vol, tot aon Schoentjes toe!! Mee zun allen hebben we toen rap heel de weg schoon geveegd!
Vandaog den dag mot alles machinaal mee hulp van de loonwerker. Tegenwoordig willen de meensen steeds meer welvaart.”
Uitgaansleven en vrijerspad
“Vruger was er weinig uitgaansgelegenheid. Onder de 18 jaor ging niemand uit. Op de Singel waren wel un paor café’s, zoas die van Mieke, Jules Loots, den Engel en Couwenberg. Om tien uur wieren de cafés gesloten. Veldwachter Steenis ging dan rond, zette de cafédeur open en riep dan: politie, sluitingsuur…. Om kwart over tien was iedereen wir thuis. Toen luisterden de mensen. Nou nie mir. De politie krijgt vandaog den dag overal de schuld van.”
Jan was al heel ver in de twintig toen hij zijn vrouw Leentje leerde kennen.
“Nou, daor zullen we mar nie veul van vertellen. Mar allee, ik zal een spreekwoord noemen: Iet wa goed is, dè wordt aon huis verkocht!!
En ut was héél goed. Leentje was mijn irste echte vriendin. In ut vrijen was ik heel rustig
Ons moeder hopte det ik de boerderij zou overnemen. Mar ze hield me nie tegen.
Iedere zondag fietste ik naor de Driehuis. Dansen deeën we nie. Ons moeder en hullie moeder waren nie zo veur daansen. Mar eigenlijk was er ok gin gelegenheid veur. As er in Baol een toneelvoorstelling waar, gingen we daor henne. En verder deeën we wè spellekes mee de buurjongens en buurmeskes.
Uiteindelijk hebben we drie jaor verkering gehad en zijn in 1953 bij ons moeder op de boerderij ingetrouwd. Ons moeder en mun zuster woonden wel apart. Ik was nog nie zo lang getrouwd toen wij op unne nacht wakker wieren van glasgerinkel. We dochten aon unne inbreker. Klets boem, en een paor keer telkens ongeveer een halve minuut later, wir klets boem. Het leek wel det er glas op de grond kapot viel. Ten leste ben ik gaon luisteren. Op den buik ging ik veur de kelder liggen. Toen ik wir klets boem hoorde, ben ik gaon kijken En wè bleek: Er zat unne mol op het schap en die liep tussen twee rijen weckflessen en douwde de ene na de aandere weckfles op de vloer! We hebben er nog dikwijls om motten lachen.”
Loveren, een pareltje in Baol
Eerst nog een klein stukje geschiedenis.
De naam Loveren (vroeger werd Loveren met twee o’s geschreven) wordt voor het eerst vermeld in 1333 en betekent waarschijnlijk ‘ven in een beboste plaats.’ Deze oude woonkern ligt aan een kruispunt van vroegere handelswegen: Den Bosch-Antwerpen en Breda-Turnhout. De nederzetting Loveren wordt door de eeuwen heen beheerst door een grote hoeve, later uitgebouwd tot kasteel Bruheze. In 1612 kreeg Loveren van Philips Willem, Prins van Oranje, Graaf van Nassau, toestemming voor twee paardenmarkten per jaar:1 april en 1 oktober. Al in 1585 was er herberg ‘de Swaen’ gevestigd (nu het huis met de twee huisnummers). De overlevering beweert dat Hugo de Groot hier in 1621 op zijn vlucht van Slot Loevestijn naar Antwerpen overnacht heeft.
Jan is nog elke dag fier op het buurtschap Loveren. Hij steekt dat niet onder stoelen of banken.
“As ik ben wiesten fietsen en ik kom dan wir terug op Loveren, dan denk ik elke keer: zo’n buurtschap as Loveren is er gin één. Het is er heel mooi. Het is ok een hecht buurtschap.
Ik ben er geboren en getogen. Ik ben al het zesde geslacht Kuijpers die op deze plaats woont.
Loveren is ut ouwe centrum van Baol. Helaas zijn er veul boerderijen en schuren afgebrand, in de oorlog platgegooid en gesloopt. Er zijn nieuwe huizen bijgekomen. Vruger was het aonzicht van de huizen en boerderijen schoner. Mar het plein is het zelfste gebleven. Er stonden toen wel meer iepen. Vanwege de iepenziekte zijn die gekapt. In de 30-er jaoren zijn er door de werkverschaffing nieuwe bomen geplant.In de 50-er jaoren is er ook nog eens een hertenkamp gewiest. Dè was mar unne slordige boel.
Kasteel Bruheze stond hier vruger schuinst tegenover. Er is niks mir van te zien. Mijn ouders vertelden altij dèt het kasteel in 1857 was gesloopt.”
Plots valt mijn oog op een paar prachtige blauwe borden boven op de schoorsteenmantel.
Jan: “Die zijn afkomstig van kasteel Bruheze. Toen het koopdag was, hee grootvader die gekocht. Ze zen wel een paor honderd jaor oud. Onze opa kocht toen ook nog unne hele schone ouwe kast.”
Jan raakt niet meer uitgesproken over zijn Loveren.
“Waar nou houtzagerij Meeusen is, stond vruger unne poort. Op die poort stond de tekst ‘Goordonk vrijheid.’ Vanaf die poort liep een laantje naar Hoeve Goordonk. Rondom den akker waor die Hoeve lag, is nog een gracht te zien. As er vandaog den dag geploegd wordt, komen er nog stukskes steen mee naor boven. Mar het wordt dikwijls wel aangedikt. Den ene zee dèt het een groot kasteel waar. Wir unne aandere zee dèt het kasteel nog groter waar.
Loveren is veul veraanderd, maar Baol zelf ok. Toen onze Peter in de nieuwe wijk ging wonen, wiesen we hem mar peramper te veinen. Baol is minder leuk geworden. Op zondag heb ik ginne aord in Baol. Er is veul gesloopt. Veul flats nou. Mar in elk geval, in Loveren wil ik altij blijven.”
Hobby’s
De belangrijkste hobby van Jan is boeken lezen. Vroeger las hij vooral de Boerderij, Boer en Tuinder, het Baols krantje, Oogst e.d. Jaren al weer is Jan een fervent boekenlezer. Hij is vaste klant bij onze bibliotheek.
Jan: “Eens in de drie weken bracht ik vier boeken mee uit de bieb. Iedere week lees ik één boek. Ik bracht er vier mee omdat ik inschatte dat er mij één nie zou aanstaon. Tegenwoordig brengt ons Ria veur men boeken mee uit de bieb. Ik hou van romans en oorlogsboeken. Gin Engelse schrijvers, die staon mij niet aon. Die schrijven nie gemoedelijk. Wil den Hollander doet da wel, Ernest Claes ok. Russische boeken lees ik ok graag, mar waarom heb ik gin verklaring voor. Oe geheugen bleft er mee op peil.
Iedere zondag speulen Leentje en ik drie spellekes rummikub. Dat is vaste prik.”
Op een foto is Jan te zien als bijenhouder.
Jan: “Een paor weken geleeën heb ik mijn kasten en bieën verkocht. Tillen en heffen gaot namelijk nie mir zo goed. Het gezichtsvermogen moet ook goed zijn. Mar men ogen willen wel eens traonen. Ik ben as bieënhouwer begonnen in 1965. Ik kreeg toen een paor kassen van Remie Tuijt. De beste honing krijde van lindebloesem. Er mag mar één koningin zijn. Koninginnen ziten in grote dopkes. As ge die nao een paor weken uitbreekt, gaat die betreffende koningin dood. Doede dè nie, dan trekken ze er tussen uit mee een del bieën.
Bieën gaon maximaal vijf kilometer van huis. Bij goed weer vliegen ze op en neer. In de winter zitten ze as unne tros bij mekaor. Vanaf september gedurende drie weken motte ze suiker voeren. Dan de kast afsluiten en verzegelen. In de winter hoefde er niks aon te doen. In het veurjaor worden ze wir actief as de temperatuur zo ongeveer 14 graden wordt.”
Met zijn andere hobby, vlechten, is Jan óók begonnen vanaf 1965. Ook toen kreeg hij spullen van Remie Tuijt.
“Onze pa hee ok gevlochten. Ik heb dè altij graog willen nadoen. Ik heb alles geleerd uit een boek. Van fouten maoken, leer de wir. Ik heb van alles gevlochten. Melkkannen, hoge en platte hoeien, schaolen, bieënkurven, schenkbladen en een poef. Het bunt wat ik nodig had, snee ik in de berm langs de Hoogstratensebaan. Bunt is lang taai gras. Irst drogen en dan van de boskes bunt het zaad kloppen. Veur dè ge begint mee vlechten, mot den bunt irst goed drogen. Doede dè nie, dan krimpt het als ge klaar bent mee vlechten.”
Na zijn uitleg neemt Jan mij vol trots mee naar boven. Daar staan op een kamer al zijn vlechtstukken uitgestald.
In zekere zin was het bestuurslid zijn van melkfabriek ‘de Hoop’ in Baarle ook een hobby van Jan. Gedurende 25 jaar zat hij er in het bestuur. Elke veertien dagen was er een bestuursvergadering.
“De fabriek draaide goed. Er werkte op de fabriek een man of zes. Co Antens en Jaak Wouters verkochten karnemelk en zo aan huis. Co ging rond met de kèr, voortbewogen door unnen hond. De winkels in de omgeving verkochten de botter die op de fabriek gemaokt wier. Bij wienkeltjes aan de Grens kwamen de smokkelaars de botter halen,” aldus Jan.
Een belangrijke activiteit van Jan waar hij ook zichtbaar trots op is, was de oprichting van de Bedrijfshulp. Hij deed dat destijds samen met Jef van de Brandt, Harrie de Vet en Jos Michielsen. De Bedrijfshulp is nu uitgegroeid tot zo’n 60 leden.
Jan: “De Bedrijfshulp heeft een bedrijfsverzorger in dienst. Bij ziekte e.d. krijgt de boer hulp. Want as zelfstandig ondernemer is het een groot probleem as ge ziek bent.’’
Afscheid
Het moment van afscheid nemen is weer daar. Ik beloof hem dat hij dit artikel nog mag lezen vóór het geplaatst wordt. Voor mij is wel duidelijk geworden, van liegen en overdrijven houdt deze bescheiden, sympathieke man niet.
Alvorens afscheid te nemen wil ik weten waarom Jan er nog zo goed uit ziet en zich nog zo goed voelt.
Jan: “Niet te veul roken, tot mijn zestigste heb ik dè wel gedaon mar in bescheiden mate. Ginne sterke drank. Een vaste regelmaat in het leven. Samen mee de vrouw een stukske fietsen. Ginne zondag zonder kerk. Werken aan een goed huwelijk. Zorgen dè ge ginne tramalant het mee oe kinderen. Stoefen heb ik ook nooit gedaon. En ok nie te veul liegen.
En ok nie stelen. Wè ge wel meugt stelen staot in het volgende spreekwoord: unne stok en unne wies, die meude haolen waor die ies!!”
Jan, heel erg bedankt voor dit fijne gesprek. Alle leden van Heemkundekring Amalia wensen jou en jouw vrouw Leentje nog heel veel gezonde jaren toe.
Jan overleed op 15 januari 2004