Het was niet de eerste keer dat Amalia een busreisje naar de Westhoek organiseerde en waarschijnlijk ook niet de laatste. Het programma liet een diepe indruk na. “Dat was de bedoeling”, zei organisator Herman Janssen. “Geen kennisoverdracht door gidsen maar zoveel mogelijk ervaringen opdoen op eigen tempo.” De eerste ervaring kwam eraan op de Antwerpse ring. Daar stond een file van een uur omdat twee rijstroken in de Kennedytunnel afgesloten waren. Gelukkig nam chauffeur Leo de goede beslissing: het oponthoud werd ruim gehalveerd dankzij een omweg langs Boom en Temse. In brasserie de Volksbond in Zonnebeke schoven we tijdig aan tafel voor een degelijke lunch.
Kasteelpark in Zonnebeke
Na de middag stond een bezoek aan het Memorial Museum Passchendaele 1917 op het programma. Dit museum kreeg de voorkeur op het meer bekende In Flanders Fields in Ieper omwille van de 5.000 authentieke collectiestukken die getoond worden, de indrukwekkende getuigenissen op tv-schermen, de geslaagde film over de gevechten in 1917 en de perfect uitgevoerde reconstructies van loopgraven. Dit museum bewijst dat je de Groote Oorlog ook aan den lijve kan ervaren zonder de laatste digitale snufjes!
Tijdens het Britse offensief van 1917 werden in de buurt van Passendale en Zonnebeke in honderd dagen tijd een half miljoen militairen buiten gevecht gesteld voor een terreinwinst van amper acht kilometer. Passendale werd een internationaal symbool van zinloos geweld in zijn meest gruwelijke vorm. De Britten veranderden de naam al snel in Passiondale: ‘vallei van het lijden’. In het Memorial Museum, sinds april 2004 ondergebracht in het historisch kasteelpark van Zonnebeke, wordt de herinnering aan de gebeurtenissen uit WO1 levendig gehouden. Op de eerste verdieping kregen we een overzicht van vijf militaire confrontaties nabij Ieper, met nadruk op de Slag bij Passendale. Daarna daalden wij zes meter af in een Britse dugout, compleet heringericht met communicatie- en verbandpost, pompkamer, hoofdkwartieren en slaapplaatsen. Dat was adembenemend om te ervaren hoe Britten destijds als mollen onder de grond leefden … gewoon omdat er boven de grond niets meer was!
In de aanloop van de honderdjarige herdenking van WO1 werd een uitbreiding van het museum gerealiseerd. Deze omvat een nieuw gebouw (specifiek over de Slag van Passendale), een herinneringsgalerij en een netwerk van Duitse en Britse loopgraven en schuilplaatsen. Daarmee werd het museumparcours tot maar liefst 400 meter uitgebreid.
Na een drankje, opnieuw in de Volksbond, reed de bus naar het nabijgelegen Tyne Cot Cemetery. De bekende Britse militaire begraafplaats bleek op deze stralende zomerdag een ware symfonie van kleuren: diepgroene grasvelden, door de zon verlichte grafstenen, vuurrode kransen (‘poppys’), oranjerode rozen en allerlei bloemensoorten in tinten van geel, blauw en paars. Tyne Cot is de grootste Britse militaire begraafplaats op het Europese vasteland. Op dit indrukwekkende kerkhof liggen bijna 12.000 gesneuvelde soldaten, als blijvend resultaat van de oorlogswaanzin waarmee we in het museum geconfronteerd werden. Tyne Cot is een ‘Open Cemetery’: er worden nog altijd stoffelijke resten uit de omringende slagvelden bijgezet.
Jaarlijks komen meer dan 180.000 bezoekers langs. Dat zijn er gemiddeld 500 per dag. Het kerkhof is omgeven door een muur van zwarte vuurstenen keien, afgedekt met witte natuursteen. Het terrein heeft een oppervlakte van drie en een halve hectare. Aan de voorzijde bevinden zich twee Duitse bunkers. Centraal op het terrein bevindt zich het Cross of Sacrifice, een herdenkingskruis waaraan een bronzen zwaard bevestigd is. Dit kruis is heel symbolisch gebouwd bovenop een bunker die vóór de verovering als Duitse commandopost dienst deed. Achteraan staat een Stone of Remembrance, een steen ter nagedachtenis van de gesneuvelden. De achterzijde van Tyne Cot bestaat uit een muur met 35.000 namen van vermiste soldaten, een vervolg op de namenlijst die je terugvindt aan de Menenpoort. Laatstgenoemde plaats bleek te klein om de namen van alle vermisten te vermelden!
Leon van Erven maakt een praatje met Stephen McNeil, premier van de Canadese provincie Nova Scotia.
In Ieper, onze laatste tussenstop, was veel beweging. Duizenden fans volgden de 50ste editie van de rally van Ieper, met start en aankomst op de Grote Markt. Ook ’s avonds aan de Menenpoort was het zeer druk, al veroverden heel wat leden van Amalia een plaatsje op de eerste rij. Klaroenblazers van de Ieperse brandweer spelen hier iedere avond de Last Post en dit sedert 1928 (met een onderbreking gedurende de Duitse bezetting in WO2). Wij waren erbij toen dat voor de 29.616de keer gebeurde. Samen met ruim tweeduizend anderen. De plechtigheid was grandioos, mede dankzij de doedelzakspelers van het London Scottish Regiment. Scholen uit Engeland, Schotland en de Verenigde Staten legden bloemenkransen neer. Deelnemende leerlingen lieten van emotie hun tranen de vrije loop. Na een schitterende dag keerden wij naar Baarle terug: ‘moe maar voldaan’.
Leerling van St.-John’s Church in Oxted en lid van de Pompey Pals (oud-strijders) uit Portsmouth, beiden uit Zuid-Oost Engeland.
“Are all those medals real?”
London Scottish Regiment
De Last Post dateert al uit de Amerikaanse burgeroorlog. In 1862 stonden in de buurt van Harrison´s Landing in Virginia de legers van de Unie (de noordelijken) en de Confederatie (de zuidelijken) tegenover elkaar. Kapitein Robert Ellicombe van het leger van de Unie hoorde ‘s nachts het gekreun van een gewonde soldaat. Ondanks het gevaar voor zijn eigen leven besloot hij de gewonde soldaat op te zoeken. In het onophoudelijke vuur van het gevecht, sloop hij tot bij de gewonde soldaat en bracht hem in veiligheid. Aangekomen in zijn kamp ontstak de kapitein een lantaarn. Ellicombe stelde aan de kleur van het uniform vast dat hij een vijandelijke soldaat had meegebracht die intussen overleden was. In de schemering zag hij het gezicht van die soldaat: het was zijn eigen zoon! Toen de oorlog uitbrak, studeerde de jongen muziek in het zuiden. Zonder zijn vader te verwittigen, had hij dienst genomen in het leger van de Confederatie. De volgende ochtend vroeg de kapitein aan zijn oversten om zijn zoon met militaire eer te mogen begraven. Dit verzoek werd zeer uitzonderlijk ingewilligd. Maar de muziekkapel mocht de begrafenis niet begeleiden. Uit respect voor de vader werd besloten om één muzikant toe te wijzen. De kapitein vroeg hem om een reeks noten te spelen vanop een stukje papier dat hij in de jaszak van zijn zoon gevonden had. Die melodie werd de Last Post.