Op donderdagavond 3 augustus 2023 vertrokken 22 deelnemers aan het heemhuis voor een vijf kilometer lange wandeling langs enclaves, onder leiding van onze gids en voorzitter, Herman Janssen. “Verrassend” en “Dat wist ik nog niet over de enclavegrenzen (terwijl ik toch in Baarle geboren en getogen ben)”. Dat waren een paar bevindingen van onze wandelaars.
De eerste stopplaats was aan het appartementsblok tussen het Kerkplein en de Desiré Geeraertsstraat. Nederlandse en Belgische onderkomens zijn daar op elkaar gestapeld. Dit is enig in de wereld! De plaats waar de voordeur staat, bepaalt of de bewoners van het gebouw in Baarle-Hertog (B) dan wel in Baarle-Nassau (NL) zijn ingeschreven. Bij de bouwaanvraag was de interpretatie van die voordeurregel onduidelijk. Wat is de voordeur: de deur aan de straatkant of de toegangsdeur van elk appartement binnenin het gebouw? Alle ‘voordeuren’ werden dan maar door de architect in het juiste land getekend en daardoor staan nu in de Desiré Geeraertsstraat twee buitendeuren naast elkaar die toegang tot dezelfde inkomhal geven. Een Belgische én een Nederlandse.
De Zeeman is gevestigd in het allerberoemdste lijnhuis ter wereld. Een lijnhuis is een gebouw waar de rijksgrens doorheen loopt. Buiten Baarle zijn er maar een handvol, maar ons dorp telt er ongeveer 170! Dankzij de bizarre coronamaatregelen werd de Zeeman wereldwijd bekend, waaraan we inmiddels een opvallende toestroom van buitenlandse toeristen te danken hebben. Vroeger was hier café ’t Hoekske, waar de rijksgrens op de gevel werd geschilderd. Bij het op elkaar afstemmen van de kadasters in 1995 is die grens een halve meter verplaatst. De geschilderde grenslijn is onlangs door Toerisme Baarle gecorrigeerd.
In 1995 waren er in totaal een honderdtal plaatsen waar de kadastergrenzen meer dan twintig centimeter afweken en moesten worden aangepast. Kleinere afwijkingen werden door de vingers gezien. Eén van die probleemgevallen situeerde zich destijds aan de Chaamseweg 10 en 11 in Baarle-Hertog. Daar bleken de voordeuren plots in Nederland te staan, waardoor de inwoners zonder te verhuizen in een ander land zouden terechtkomen. Dat wilden ze niet en de burgemeesters toonden begrip. Het huisnummer 10 (de bovenverdieping van het gebouw) bleef Belgisch door de voordeur en het zijraam van plaats te verwisselen. Het huisnummer 11 (de benedenverdieping) bleef tijdelijk Belgisch door de voordeur af te sluiten en de toegang naar de garage te verplaatsen. Deze regeling zou stopgezet worden wanneer de toenmalige bewoonster zou sterven of verhuizen. Dan werd het adres: Chaamseweg 1 in Baarle-Nassau.
Bij de Limfawijk zijn de huizen doorlopend genummerd, ondanks de grens die daar loopt. Dat is een goede regeling! In de Molenbaan bijvoorbeeld zijn de huizen niet doorlopend genummerd. Daar ligt het huisnummer 14 van Baarle-Hertog pal naast het huisnummer 14 van Baarle-Nassau. Beide huizen hebben niet eens een officieel huisnummerbordje, vandaar de vermeldingen B of NL op hun brievenbus. We kunnen ons best voorstellen dat daar door de postbode of de pakketbezorger ooit vergissingen gebeurd zijn.
Langs het Melkpad (de vroegere route van de melkkar langs gehuchten naar zuivelfabriek De Hoop) namen we een kijkje bij de vroegere pastorie van Baarle, nu Chaamseweg 33 in Baarle-Hertog. De moeder van pastoor Van Herdegom kocht deze boerderij in 1652. Ook een paar opvolgers van pastoor Van Herdegom hebben er gewoond. Later was hier de kloosterhoeve van de uit Oisterwijk gevluchte Franciscanessen. De Chaamseweg liep toen nog pal voor het huis. Na 1850 werden de haakse bochten in die weg rechtgetrokken.
Bij de vroegere Femisbank werd (crimineel) zwartgeld buiten het bereik van de fiscus gehouden. De papieren boekhouding kon pijlsnel van het ene naar het andere land verhuizen omdat de grens doorheen het gebouw liep. Er waren geheime (kluis)deuren en er was een vluchtweg voor de aanwezige klanten.
Het pand met de twee huisnummers op Loveren bevindt zich in de kleinste enclave ter wereld. Het is ongetwijfeld één van de meest gefotografeerde locaties in Baarle. Voor de verandering hebben we ditmaal de achterzijde van die enclave bekeken. De grens keert er achter de ijzeren kap met twee haakse bochten weer naar Loveren.
Op de oude baan van Loveren naar Turnhout maakten wij een omweggetje om een diepe plas te vermijden. We stonden er even stil bij een verdwenen enclave (en een tractor die door de plas manoeuvreerde). Via de Tommel bereikten we de Gierlestraat, waar de grenzen van de contra-enclave N5 (een enclave in een enclave) werden verkend. Wereldwijd zijn er overigens maar acht contra-enclaves, waarvan zeven in Baarle-Nassau!
Wil je meer weten over onze enclaves? Wandel dan op donderdag 7 september 2023 vanaf 19 uur mee met onze gids Dimphie. Bijeenkomst aan het Heemhuis. Of lees het septembernummer van ons ledentijdschrift Van Wirskaante. Daarin staat een uitgebreid vervolgartikel over de unieke en bijzondere enclavesituatie in Baarle.