Vrijdagavond 18 juni 2010 werd vanuit het museum "Vergane Glorie" van Ad Haneveer aan de Turnhoutseweg in Baarle-Hertog een rechtstreekse uitzending door de lokale radio verzorgd. De uitzending is georgansieerd door de werkgroep dialecten van Amalia van Solms in samenwerking met de locale radio en met medewerking van Ad Hanveer. Er was een panel samengesteld bestaande uit Hilde Segers, Herman Boeren, Piet Adriaansen en Janus van Tilburg. De panelleden moesten in het dialect toelichten wat de functie van diverse voorwerpen uit het museum was, waarna Ad Haneveer de uitleg gaf over de echte functie.
Ad Haneveer bracht een waaier aan vreemde gebruiksvoorwerpen uit zijn museum ter tafel. Jeanny Wouters beschreef voor de luisteraars hoe het voorwerp eruit zag, waarna de panelleden de gelegenheid kregen om de functie van het artikel te bedenken of te raden.
Piet Adriaansen en Janus van Tilburg.
Hilde Segers uit Zondereigen/Merksplas met een antiek hoorapparaat in handen.
Herman Boeren uit Ulicoten aan het woord.
Vervolgens lichtte Ad Haneveer de werkelijke functie van het voorwerp toe. Dat deed hij niet alleen in het dialect, maar ook met overtuiging en goed onderbouwd.
Het programma werd gepresenteerd door Charel Bruurs (links) en de techniek was in handen van Han Sommen. Beiden medewerkers van de locale omroep Baarle.
Ad Haneveer en Charel Bruurs met een boek waar oude voorwerpen in getekend en toegelicht zijn.
Hierna gaan we een kijkje nemen bij voorwerpen die ter sprake kwamen.
KWISPEDOOR
Een porseleinen pot in mooie kleuren en vormen. Toch is het maar een pot waarin men de uitgekauwde pruimtabak in spuugde. De pot moet gelet op de rijke versiering een pot zijn van een rijke familie. Bij de gewone man werd in de kolenkit of op het brandhout gespuugd. Dus dit is een pot voor spugen ‘op chique’.
PRUIMENDOOSJE
Een leren kokertje dat afsluitbaar is, waarin men gepruimde tabak bewaarde, die nog niet geheel uitgekauwd was. Als men bijvoorbeeld al pruimend naar de kerk ging, kon men voor men de kerk inging de pruimtabak uit de mond nemen en in dit doosje bewaren. Na de mis kon men er weer verder op kauwen. Een gebruiksvoorwerp voor zuinige mensen dus. Misschien uit Holland?
KOFFIEBRANDER
Dit voorwerp moest men op de kachel plaatsen. Het ronde deksel met afvoerpijp kon opengedaan worden. Aan de zwengel zit een bol waarin men de koffiebonen kon doen. Deksel dicht en draaien maar totdat de bonen genoeg waren gebrand. Uit het afvoerpijpje kon de damp ontsnappen die vrijkwam bij het branden. In de oorlog werd het apparaat gebruikt om vervangers van koffiebonen te branden, zoals bepaalde graansoorten.
KAARSENSNUITER
Een koperen schaartje waarmee men het vlammetje van een kaars kon doven zonder dat er rook vanaf kwam.
SCHIETGEWEER
Een schietgeweer dat er heel anders uitziet dan het schietgeweer dat wij kennen. Dit apparaatje kon men in de loop voorzien van zout, vervolgens kon men het opspannen en op scherp zetten. Er werd een touwtje of draadje aan bevestigd dat over de grond werd gespannen op een voor publiek verboden terrein. Als het terrein toch betrad, liep men tegen het touwtje en het schietgeweer schoot dan zout in je benen of achterwerk. Dat zal wel zeer gedaan hebben, maar dat was ook de bedoeling.
HANDBOOR
Aan de onderkant van de klos kon men een boortje aanbrengen. Vervolgens werd het dwarshoutje met het touw eraan opgedraaid. De ene hand werd boven het verticale houtje gelegd om de boor op de juiste plaats te houden. Met de andere hand trok men aan het dwarshoutje zodat de boor ging draaien en het touwtje door de draaikracht weer in de andere richting om het verticale houtje werd gewonden. Vervolgens kon men het dwarshoutje weer naar beneden duwen en zo bleef de boor draaien. Enfin het klinkt ingewikkeld, maar het is een handig en simpel gereedschap, dat veel gebruikt werd bij fijnmechanische bewerkingen.
Breiplank
De voorloper van de breimachine. Men wikkelde de draad tussen de nageltjes en haalde met een priknaald aan de zijkanten de onderste draad over de nageltjes. Bij het telkens herhalen van wikkelen en overhalen kwam tussen de twee horizontale latjes aan de onderkant een stuk stof tevoorschijn, dat gebruikt werd als sjaal. Het werkt volgens hetzelfde principe als punniken.
RIEMSNIJDER
Dit voorwerp werd gebruikt door een gareelmaker. Men kon het in breedte verstellen en er dan een stuk leer op een vaste breedte mee doorsnijden. Zo ontstond er een leren riem.
HOEVETANG
Deze tang met gekartelde rand werd gebruikt om aan het eind van de winter, als de koeien van de stal naar de wei gingen, de hoeven die in de winter waren gegroeid, bij te knippen.
SUIKERTANG
Deze tang werd gebruikt om van suiker dat vroeger bestond uit grote brokken een stuk te knippen. Zo kon men een stukje suiker bijvoorbeeld in de koffie doen. Omdat het een voorwerp was dat in huis werd gebruikt bij het eten had het ook een sierlijke vorm.
STREKTANG
Dit gereedschap werd gebruikt door de meubelmaker om de stof van bekleding strak te trekken. De stof werd aan één kant vastgezet. Tussen de gekartelde zijden van de tang werd de stof aan de andere kant strak getrokken en bijvoorbeeld met nageltjes vastgezet.
PLASTRONPERS
Zijden plastrons of stropdassen kreukten gemakkelijk en waren moeilijk te strijken. In deze pers werd de stropdas vastgeklemd en met schroeven aangedraaid. Zo liet men de plastron een tijd liggen en kon men hem weer zonder kreuken omdoen.
EMMERVANGER
Vroeger haalde men water uit de put. Er was immers nog geen waterleiding. Helaas viel de emmer wel eens in de put en dan had men een probleem om die er weer uit te krijgen. Deze emmervanger had haken in alle mogelijke richtingen. Door dit apparaatje aan een touw over de bodem van te put op en neer te bewegen kon men gemakkelijk het hengsel van de emmer te pakken krijgen en de emmer weer ophalen.
Het radioprogramma werd geopend en afgesloten door bestuurslid Jan Willekens. Uiteraard werden allen die eraan hebben meegewerkt van harte bedankt.
Lest best! Ria Laurijssen zit bij de Leuvense stoof in het museum. Zij had voor de koffie gezorgd!