Aon de praot mee… Carel Broos
“Toen ik vluchtte, schoten ze de kogels vlak langs m’n oren af!”
Dré Moors
Baarle-Hertog, 31 januari 2005
Wie is Carel Broos
Carel Broos werd geboren op 4 februari 1914 op Nijhoven in Baarle-Nassau. Hij is dus pas geleden 91 jaar geworden.
Vader Broos oefende het beroep uit van boer en was afkomstig uit Weelde. Carel’s moeder kwam uit Alphen. Carel komt uit een groot gezin van 11 kinderen. Een van zijn zussen, Anna, begon toen ze trouwde met Sjat Bruurs, een kruidenierswinkeltje aan het St.Annaplein, ongeveer ter hoogte van de huidige bloemenzaak.Dit kruidenierswinkeltje groeide later uit tot ‘Bruurs supermarkt’. Liefst 5 van de 11 kinderen hebben hun 50-jarig huwelijk gevierd. Al zijn broers en zussen zijn ondertussen overleden. Al weer vele jaren woont hij op het adres Tommel 7 in Baarle-Hertog. Ook woonde hij op de Heesboom en op Loveren. Omdat zijn vader de Belgische nationaliteit had, heeft Carel die ook.
Carel trouwde op 11 november 1937 met Josphina (Fien) Bervoets van het Hoogeind, geboren op 24 juli 1914 en overleden op Eerste Kerstdag 1994. Carel en Fien kregen 5 kinderen. De oudste twee, Frans en Bernard, zijn helaas al overleden. Carel had 12 kleinkinderen. Nu nog 11, omdat ook één van de kleinkinderen helaas is overleden. Trots is hij ook op zijn 12 achterkleinkinderen.
In zijn arbeidszame leven was Carel boerenknecht, wegwerker bij de provincie Noord-Brabant en zelfstandig kalvermester en kippenhouder.
In de oorlogsjaren was Carel krijgsgevangene in Duitsland. Die tijd houdt hem nog erg bezig. Vanwege hartproblemen verbleef hij al 16 keer in het ziekenhuis.
Jeugdherinneringen
“Ik zal altijd blijven onthouden dè men vaoder nie kos schrijven en ons moeder nie kos fietsen. As men vaoder un handtekening mos zetten, plaotste ie un kruiske. Ik heb nooit nie aanders geweeten dan dè onze vaoder jaoger was. In de jacht is ie dood gebleven. Oók vanwege ut hart. Toen ie ’s aovonds nie thuiskwaam, zen we hum ’s naachts gaon zuuken. Hij was alleen op pad gegaon. Zun fiets had ie bij Baol-brug weggezet. In de waai van Jules Michielsen bij de plaanken barakken aon de Rooie Weg, hebben we hum gevonden. Hij laag er onder de pindraod. Zunne hond lag bij hum te waoken. Onze pa is 77 jaor geworden.
In de Stationsstraot ben ik naor school gegaon. Ik kos goed mee. Alle vakken gingen eigenlijk wel goed. Ik was ok wel unne brave. Kattekwoad haolde ik nie uit.
Mee mun virtien ben ik na de laogere school thuis gebleven om thuis op de boerderij te helpen. Vruger gingen veul boerenzonen als knecht bij unne boer werken.
Thuis han we gin armoei. Irst han we drie hectaren grond. Rond 1928 kochten we vijf hectaren bij. In dieën tijd koste zoveul grond kopen as ge wouwt. Bij de Kromme Hoek was misschien wel 1000 ha te koop. Burgemister van Gilse hee misschien wel tweehonderd hectaren gekocht in dieën tijd. Ik heb veul jaren mee onze pa mee plezier op de boerderij gewerkt. Ik ploegde er, strooide kunstmiest en zette patatten. Ik heb ut echt goed gehad thuis,” aldus Carel.
Haalde hij dan helemaal geen kattekwaad uit? Bij enig doorvragen komt dan toch de aap uit de mouw.
“Ik was unne geweldige stroper. In de aovond lee ik klemmen. ‘s Mergens vruug ging ik dan kèken. Ik hai altij wel iets. Heel veul knijnen gevangen. Ik heb ok ooit unne bunzing in de klem gehad. Heb ok veul gefretteerd mee Heintje van Chris Koks. Ooit han we zakken vol mee konijnen. En die verkochten we dan veur unne gulden per stuk aon bijveurbild kapper Van Haeren en secretaris Van Haeren. Onze pa hee nie gestroopt. As die dè zou doen en ze zouden hum pakken, dan was het afgelopen gewiest mee jaogen. Wel heet ie buiten de jachttijd wel eens reeën geschoten. Die mos ik dan ’s avonds op gaon haolen as ut donker was. Ikke mee de ree op munne nek naor huis. We vilden hum zelf. Lekker jong!!!”
Carel en de meskes
“Ik heb nie veul meskes gehad. Ik denk drie. Toen ik un jaor of achttien was, ging ik op unne ouwe trek-accordeon speulen. Mee twaolf koperbassen en zo. ’s Avonds ging ik speulen bij de boeren waor veul vrouwvolk was. Ik heb veul gespeuld in huis bij van Loon op ut Gurpend. Daor han ze veul dochters. Hullie moeder was al vruug dood. Op zondagaovond maokte ik wel tot twaolf uur muziek. Daansen kos ik toen nog nie. Stiekum vrouwvolk kussen? Dè zal wel denk! Dè deeën we natuurlijk buiten. Op unne dag ben ik binnendeur over het Hoogeind naor den Heesboom gegaon. Ons Fien stond daor zo gezee buiten te kijken. Ik heb wè tegen heur gebuurt. Het klikte meteen. Zo is ut begonnen. Vier jaor han we verkering. Eén keer per week kwamen we bij mekaor. We speulden dan dikwijls kaort. Heure vaoder was trouwens ginne gemakkelijke. Hij zee altij det ie men te freet vond veur unne boer! Neie, neie, tegenhouwen dè kos ie nie. Seks veur ut huwelijk was er bij ons nie bij. Motten trouwen kwaam in dieën tijd trouwens toch ok veur. Ik ken un vrouwke die in dieën tijd drie kenders hai, van telkens unne aandere vent. Uiteindelijk is ze wel getrouwd.
Toen wij op elf november negentienzeuvenendertig getrouwd zen, zijn we op Loveren gaon wonen. Mar irst hebben we un bietje gefist in de boerderij van Bervoets. Maar ’s aovonds mos ik al wir de koeien gaon melken. En nao ut melken te bed, ha, ha, ha! Efin, we zen ut allemaol goed deurgekomen. Zo gaot dè. Ons vrouw hee hullieën vaoder altij verzorgd, want hullie moeder was al vruug gesturven, toen ze feftig was. Men vrouw en ik hebben mee mekaor altij goed om gekunnen. Ik heb mee heur un goei leven gehad.”
Werken
Eén jaar na zijn huwelijk ging Carel als boerenknecht werken bij Frits Josten aan de Ulicotenseweg. En eind 1945 begon hij bij de provincie Noord-Brabant. Daar onderhield hij samen met Chris Koks de provinciale weg Gilze – Baarle-Nassau en Baarle-Nassau – Ulvenhout.
“In de hete zomermaonden, kwam het veur dè we zaand over de pek moesten gooien omdat de pek van de zon ging smelten. Christje Koks was de grote baos. Christje was ginne gemakkelijke, mar ik heb altij goed mee hum kunnen werken. Ok Harrie en Piet Koks werkten aon de weg. Ik ben daor gebleven tot 1952. Toen ben ik thuis gebleven en ben ik begonnen as kalvermester. Ok meste ik iedere keer zo’n vijfduzend kiepen vet. Ik hai un paor koeien en un poar verkens. In 1972, toen ik achtenvijftig was, kreeg ik mun irste hartinfarct. Dokter van Leuven hee toen mijn leven gered. Hij was héél rap hier. Ik kreeg un spuitje en wier naor ut ziekenhuis in Turnhout gebraocht. Daor heb ik drie weken gelegen. Toen ik thuis kwaam, heb ik wir moeten leren lopen. Ik kos nie mir gaon. Vanaf toen ben ik gestopt mee werken en wier ik afgekeurd.”
Smokkelen
Toen hij nog heel jong was, stroopte Carel graag. Toen hij weer wat ouder was, zo tussen de jaren 1941 en 1950, zag hij wel iets in smokkelen. In de oorlog was tabak in Nederland op de bon. In België was echter volop tabak. Het bleek lucratief te zijn om die te smokkelen.
Carel: “Ik heb héél veul gesmokkeld. Mee de tabaksmokkel ben ik financiëel helemaol bekomen. In Bels wier veul tabak geteeld. De tabak zonder banderol wier mee waogens van Beers bij mijn thuis op de Tommel gebraocht. Meteen verstopte ik dan de tabak in de schuur in een zelf gegraoven gat. Van daor uit braocht ik elke dag de nodige tabak op de fiets naor Jan Kennis op de Kwaalburg in Alphen. Daor verstopte ik iedere keer zo’n 25 kilo in de schuur. En dan wier de tabak deur Jan de Jong mee perd en waogen naor Gils naor den Hooikèr gebraocht. Ik was wel wijs, ik liet aanderen rijen. Aon unne kilo wier wel honderd gulden verdiend. De commiezen hebben mij nooit getrappeerd. Af en toe gaaf ik ze un pakske tabak en dan laachten ze. Mijn vrouw ree trouwste elleken dag op de fiets mee tabak naor Tilburg. Dikwijls fietste Bertha Braspenning van Loveren mee heur mee. Die wilde ook wel un centje bijverdienen. Ze maokten de tabak dan wè nat, want dan kromp ie. En dan stopten ze dieën tabak, zo’n twee kilo, in unne baand rond der lijf en fietsten er mee naor Tilburg. Twee kilo, verdiensten 100 gulden per kilo. Da ging zo gèèf goed! Op unne dag han ze pakskes vloeikes bij toen ze wieren aongehouwen deur de commiezen. Ze mosten toen alles weggooien in un bos vlakbij. Mar wè deeën die vrouwen, ze stopten de veurraod vloeikes veurzichtig onder ut mos. Toen ze der eigen wir melden bij de commiezen, mochten ze verder rijen. Efkes laoter zijn ze van de fiets gesprongen en hebben ze der eigen verstopt. Toen de commiezen nao un uurke weg waren, hebben ze de vloeikes wir opgehaold en zijn ze deurgereeën naor Tilburg! Oh ja, veur ik het vergeet, koeien smokkelen heb ik ok nog zat gedaon!”
Oorlogsjaren
Wat pas geleden in het interview met Jan Kusters bleek, geldt ook voor Carel. De oorlogstijd komt nog heel vaak in zijn dromen terug. Het is alsof een film wordt afgedraaid als Carel er over vertelt. Alle gebeurtenissen staan hem nog helder voor de geest.
Carel steekt van wal en is niet meer af te remmen: ”Ik ben negen maonden gemobiliseerd gewiest. Op den tienden maai 1940 brak den oorlog uit. Ik zaat toen in de kazerne in Beerse. Ik weet nie hoe rap we al op de vlucht mossen veur de Duitsers. Zullie joegen ons op. De honderden vluchtende soldaoten lagen direct al uit mekaor. Tijdens onze vlucht zochten we naor eten. Bij unne boer in Lichtervelde aachter Gent, kos ik mee nog unnen soldaot in de schuur blijven slaopen. We kregen er wa te eten. Den irste den beste naacht kwamen SS-mannen bij dieën boer kijken of er nog Belze soldaten zaten. Ze vonden ons en we mossen tegen de muur gaon staon. As unne haos ben ik toen in ut donker er tussen uit gepiept. Ze schoten de kogels vlak langs m’n oren af, god verdoeme! Ik sprong over de schrikdraod en trok m’n haand er aon open. Kek mar naor m’n litteken hier. Ik dook in ut koren. Daor ben ik putstil blijven liggen tot ’s mergens toe. Toen hoorde ik die Duitsers mee der zwaore schoenen nog over de kaaienweg lopen. Die SS-mannen waren ut ergste. Van munnen maot heb ik nooit mir iets gehoord. Ik denk dèt ie dood is geschoten. Toen ut stil was, ben ik verder gelopen, tot ik in Gent uit kwaam. Daor wier ik krijgsgevangen genomen en wier ik mee unne groep van honderden soldaoten deur de Duitsers te voet begeleid naar Sint- Niklaas. Daor mochten we wè rusten. Nao unnen korte tijd weer opgestapt deur den voetgangerstunnel van Antwerpen naor Brasschaot. We wieren op den trein naar Essen gezet. In groepkes van zestig man wieren we in unne veewaogen op den trein gestopt. Het slot er op en ie begos te rijen. In Tilburg stopte den trein. In de Koeistraot wonde un zuster van men. Ik schreef rap un klein briefke waarop stond det ik naor Duitsland ging en gooide ut naor buiten. Ut briefke is gelukkig bij men zuster aongekomen.
Drie daogen en drie naachten zaten we in den trein.We kwamen terecht in Gorlitz, ver in Duitsland. We wieren mee honderden in un waai geplaant. Die was mee pindraod afgemaokt. We sliepen er in de open lucht. Laoter kwaam er un grote tent. Ge wier slap van den honger. Degenen die omvielen, wieren weggedraogen. Af en toe aten we wè beschimmeld brood. We han ok alles motten afgeven van waarde. Bang ben ik nie echt gewiest. We hebben daor zo’n zes weken gezeten en zen toen naor Breslo gebracht, zeuventig kilometer van de Poolse grens. We zaten unne halve dag in de trein. Daor zaten we in un kamp. Er wier gevraogd of er boeren onder ons waren om te gaon werken bij unne plaotselijke boer. Ik docht, ik goi dè doen. In ut durp zijn we mee vijftien man gaon werken. Omdat ik goed kos melken, mos ik ok de koeien melken. Die vrouw van den boer heb ik nog fietsen geleerd. In un café vlak bij dieën boer ging ik elke aovond slaopen. Ik hai negen maonden dezelfste kleren aon. Volop luis en zo. God verdoeme! Ge kent dè wel. Kleren wassen, ho mar. Omdat ik zo maoger was, kreeg ik extra te eten. Het was unne goeie boer. Was wel rijk. Hai zo bekaanst driehonderd hectaren grond. Ik kreeg lagergeld uitbetaold, maar dè was niks wèrd. Af en toe mocht ik iets naor huis schrijven. Mar er mocht op ut kaortje nie meer staon as: ik ben gezond. Ons Anna van de kruidenierswinkel hee men wel eens un paor hemmen opgstuurd. Ik heb vijf maonden bij dieën boer gezeten. Toen kos ik naor huis omdè wij unnen ‘goeie’ Koning han. Die was veur de Duitsers, begrijp te?
Den achtste januari 1945 kwamen we mee den trein aon in Antwerpen. Het was toen unne strenge winter. Het vroor wel twintig graoden. In één van die beestenwaogens van den trein zen men voeten bevroren. Zéér doen! Ik ben naor Turnhout gesukkeld naor ut ziekenhuis. Er was gewoon un stuk vlees uitgevroren. Dokter Govaerts zee nog, daor zulde lang schoon mee zijn. Ik zeg, ik heb gin geld. Mar Govaerts zee, gift niks, ik doe da veur niks veur jouw.
Men vrouw was blij dè ze men weer zaag. En ikke natuurlijk ook. Langzamerhand heb ik den draod wir mee men vrouw opgepakt. In ut begin was ik nie bekwaom om te slaopen. Dromen, Godtomme! De kluts kwijt. Alles bij mekaor ben ik un half jaor thuis gewiest vanwege m’n bevroren voeten. Twee jaor laoter kwaam er nog tweehonderd gulden veur men aon bij de Amrobank in Baol. Opgestuurd deur dieën boer uit Duitsland.
End vijfenveertig ben ik begossen te werken bij de provincie Noord-Brabant. Aon den oorlog heb ik in ieder geval nog schone medailles overgehouwen. Daor ben ik best zuinig op. Ik heb die gekregen naomens de Koning. Het zijn medailles wegens goed gedrag en een oorkonde als beloning voor de goede en getrouwe diensten jegens de Koning van België en het Vorstenhuis.”
Het dagelijkse leven
Nadat Carel zijn eerste hartinfarct in 1972 kreeg, volgden nog 15 opnamen in het ziekenhuis. Allemaal het gevolg van zijn hart. “In januari tweeduzendenvier laag ik er veur de zestiende keer. Ik ben gauw moei, mar ik vuul me goed. Ik slik ok de nodige tabletjes per dag. Autorijen doe ik ok nog altij. Ik ben niks bang. Ik doe alles mee den auto. Ok naor Turnhout rijen. In Bels is ginne termijn gebonden aon oe rijbewijs. Alle weken ben ik naor de mart in Baol gegaon. Dè doe ik nie mir, want munne maot is dood. Die ging altij mee men mee naor de mart. Dansen heb ik ok altij gère gedaon. Mee Jaon Jep en z’n vrouw gingen we op dansles in Lichtert. Ik kos alles. Een, twee, cha, cha, cha”, mompelt Carel. Hij geniet zichtbaar.
“Toen men vrouw un tijdje dood was, ben ik in Diessen gaon daansen. Ik kos zat vrouwen krijgen, want ik kos goed dansen. Daor heb ik Ans leren kennen. Toen ik heur gevraogen hai, liet ze nie mir los. Acht jaor kennen we elkaor nou. Ze wast en strijkt veur men. Ze is heel goed veur men. Op woensdag komt de werkvrouw. Daorom kan ik nou zelfstaandig blijven. In un bejaordenhuis zou ik vijftig of zestigduzend francs motten betaolen. Gaot er mar aon staon. Ans en ik kunnen het heel goed mee elkaor vènen.”
Carel is ook nog steeds een wielerliefhebber. Als het even kan volgt hij alle grote wielerwedstrijden op TV. “Toen onze Ad nog jong was fietste die ok. Hij was goed gezien as liefhebber. Ree dikwijls mee van veuren. Toen ie twintig was is ie gevallen en had ie zunne schouwer gebroken. Toen is ie helaas motten stoppen mee koersen.”
Speelde Carel vroeger op een antieke trekharmonica, al vele jaren speelt hij mondharmonica. “Mijne trekharmonica hebben ze weggehaold. Het kostte te veul geld om unne nieuwe te kopen. Iedere dag speul ik un paor deuntjes op munne mondharmonica. Ge krijgt daor unnen goeie asem van!” En Carel pakt zijn mondharmonica en speelt met fonkelende oogjes het mooie kerstliedje: De herdertjes lagen bij nachte. “Onze Frans was ok unne echte muzikaant. Hai ok les gehad. Ik speul alles uit menne kop. Ik heb nooit gin noten geleerd.”
Het bevalt Carel in Baol naar zijn zeggen prima. “Ik woon hier gère. Ken veul mensen.
As ik kan kiezen, dan gaoi ik liever naor ut ziekenhuis dan naor ut bejaardenhuis. Laot men hier nog mar efkes zitten. Zeg, dieën prins Bernard, wanne kèrel hè! Hedde de Gazet gelezen? Misselijk hoeveel dochters dat ie nog meer hee. Hij hee un goei lèven gehad.”
Afscheid
Het is weer tijd geworden om afscheid te nemen. Met het zoeken naar oude foto’s zijn we snel klaar. Die heeft Carel nauwelijks. Herinneringen aan zijn leven, waarop hij met grote tevedenheid terugziet, des te meer. Maar Carel wil nog meer. Hij wil nog graag de nodige jaartjes doorbrengen, samen met Ans. Nou Carel, dat gunnen wij jou van Heemkundekring Amalia van Solms van harte toe.
Heel erg bedankt voor dit interview. Het gaat jullie goed!
Carel overleed op 3 juni 2005