Aon de praot mee…. Bets Sommen-van den Broek
Bets Sommen- van den Broek: ’Telg uit het Rijke Roomsche Leven’
Dré Moors
Ulicoten, 30 april 2000
Wie is Bets Sommen
Bets werd geboren op 19 mei 1910 in Ulicoten. Onlangs dus vierde de nog zeer krasse Bets haar negentigste verjaardag.
Bets is geboren en getogen in Ulicoten en woont haar hele leven lang in de Dorpsstraat van Ulicoten. Op 3 januari 1940 trouwde Bets met Jan Sommen. De naam verraadt het al, ook een echte Ulicotenaar. Bets schonk het leven aan 11 kinderen, 9 jongens en 2 meisjes. Vele jaren waren Bets en Jan gelukkig samen. Jan had in Ulicoten een smederij en een elektriciteitszaak. Helaas overleed Jan in september 1991. Bets werkte in haar jonge leven o.a. in een gezin, bij een arts en in de parochiekerk. Na haar huwelijk koos Bets voor het beroep ’huisvrouw’. Haar kinderen zijn er haar nog dankbaar voor.
Haar jeugd
Bets groeide op in een erg vroom gezin. Haar vader was schoenmaker, maar nog belangrijker in die tijd, hij was óók koster.
Bets had drie zussen en twee broers. Op de foto die ongeveer vijfenzestig jaar geleden werd gemaakt, staat het gezin afgebeeld. Heeroom aan de éne kant van de foto, Bets aan de andere kant. Haar broer Kees (naast Bets op de foto) ging later studeren voor priester.
“Vlak voor zijn priesterwijding overleed hij aon ’vliegende tering’. Het waar heel snel gebeurd mee hum en ut waar unne groote schok,” aldus een bedroefde Bets.
De lagere schooltijd bracht Bets door bij de nonnen in Ulicoten. Van het leren kan zij zich niet meer zoveel herinneren. Wel dat ze via een trap hoog boven het schoolbord met ’n doek een schap moest schoonmaken. Toen ze daarmee klaar was, durfde ze niet meer naar beneden. Jan Sommen werd er bij gehaald, want die durfde alles, zei men. “Jan heeft mij toen bevrijd; toch schoon det ik laoter mee hum getrouwd ben,” aldus een lachende Bets.
Uit werken
“Als kind ging ik al vruug mee unne fiets den boer op. Ik verkocht dan kledingstoffen. En vanaf mun veftien of zestien jaor ging ik de was doen bij de nonnen.” Op mijn vraag wat voor ondergoed de nonnen toen droegen zegt Bets: “Ik geleuf det ut kaante onderbroeken waaren. Mar allee, schrijf dè mar nie op hè!!”
Toen ze zestien jaar oud was ging ze werken bij dokter Govaerts in Baol, voor veel Baarlenaren in die tijd een geweldige huisarts.
“Toen wies ik nog nie waor de kiendjes vandaon kwaamen. Op unne zekere dag kwaam er unne man aon de deur bij den dokter en die zee- bleek achteraf- tegen mèn: ’mijn vrouw is bevallen’. Ik kende dè woord toen nog nie, dus ik zee tegen dun dokter: meneer dun dokter, vrouw…… is gevallen. Dun dokter (die wies wel beter): “Oh, dan zal ik er us rap naor toe gaon!”
Ik onnozelèr ging mar wir verder mee lege fleskus schoon maoken.”
Na dokter Govaerts ging Bets in Breda huishoudelijk werk doen bij een landbouwingenieur.
“Ik bleef daor dan weken aon un stuk zonder thuis te komen. Ik wier daor behaandeld as un minderwaordig iets. Ut waar der nog al bekakt. De vrouw van dun ingenieur droeg nachtjaponnekus mee kaant. Zondags mos ik mee heur en un paor aandere bekakte dames gaon waandelen. Bah, wet had ik un vart. Gelukkig mocht ik van ons moeder na un jaor ongeveer wir definitief naor huis.”
Het Rijke Roomsche Leven
Bets zit vanaf nu stevig op haar praatstoel. De herinneringen komen bij haar in zo’n rap tempo op, dat ik haar met schrijven niet meer kan bijhouden. De R.K. Kerk, het Rijke Roomsche Leven in die tijd heeft op haar diepe indruk gemaakt en heeft haar gevormd tot de vrome vrouw die zij tot op de dag van vandaag is gebleven.
“Mar ja, wè wilde, onze pa was köster. Als kind zaat ik iedere dag om zeuven uur in de kerk. Op zondag was het altij unne volle bak. Al om zes uur ’s mèrgens wier dan de communie aon de boeren uitgereikt, die nog mosse gaon melken. Ze mosse immers nuchter zèn. Nao de communie kosse ze dur botterhamme opeten.
Saomen mee mun zus mos ik altij de kerk netjes aonveegen. Onze pa controleerde dan of we de stoeltjes netjes op dun voeglijn van de tegels han teruggezet. Pastoor Moors, hé, is dè gin familie van jou, heb ik goed gekend. Nou, dè waar ginne gemakke! Mun zuster en ik mosse ook de twee klokke luie, ne grote en unne kleine. As er unne meens dood waar dan mosse we om negen uur veur unne gewone boer honderd maol aon ut touw trekken. Veur unne boer mee veul geld om tien uur liefst 300 keer,” aldus Bets.
“Dus er werd toen wel verschil gemaakt Bets,” vraag ik haar.
“Nou en of! De meense kosse vanaf un gegeven moment bij opbod bieden veur un plaots op één van de kerkstoeltjes. Het gevolg waar dèt de rijken veuraon zaate. Achteraon stonde un paor baanke en die kostten niks. Daor zaate altij de jongeren die wel us kattekwaod uit spookten.
Zo waar onze pa op unne zekere dag tijdes de mies bezig mee unne hond de kerk uit te jaogen. Die jonge manne achterin de kerk lieten dun hond wir binne. Onze pa wir achter dieën hond aon en toen wilde ie um unne trap meegeven. Het gevolg waar dèt ie viel en zun been braak. Hij wier toen op dun lijkbaar gelee en naor huis toe gereeë!”
Minstens elke maond mosse we biechten. Tegen Pinksteren stonden er altij rije dik veur dun biechtstoel”.
“Wat zei je dan tegen de pastoor Bets?”
“Ik ben ongehoorzaam gewist, heb omgekeken in de kerk….. Ik ben trouwens ook eens wiesse biechten bij unne paoter in den Dreef. Ik zee toen tegen um dèt ik onkuise gedachten en begeerten hai gehad. En witte wèt dieë moderne paoter toen zee? “Gift niks metje, ge kunt oe ogen toch ok nie in oewe zak steken!!”
“Elk jaor waar er bij de pastoor un conferentie. Er waaren dan zesentwintig pastoors uit dun omtrek. Ik mos dan veur die pastoors dun taofel dienen. Op un gegeven moment heurde ik dun ene pastoor tegen dun aandere zeggen: “Bij mèn in dun biechtstoel zaat er ene en die zee: Ik heb gezondigd meneer pastoor, want er bleft unne vloek in munne kop hange: Nonde petat”!
“Wet hedde gij toen gezee?” vroeg dun buurman-pastoor. “Maokt oe gin zurge. Ge wit toch wè nonnen zen en petat is unne erpel!”
Bernardusprocessie
“Elk jaor op twintig augustus wordt in Ullecoten de Bernardusprocessie gehouwe. Dè waar vruger unne hoogtijdag. Ullecoten zaag dan zwart van ut volk. De meense kwaame overal vandaon. Alles mos tot in de puntjes verzurgd zen. Dun troon en het beeld van dun heilige Bernardus wier dan naor de kapel gedraoge. Alle meense zingend en biddend meelopend, samen mee de bruidjes en de nonnekes. Na afloop waar er unne grote kermis in Ullecoten. We han er altij veul plezier.”
Bets als getrouwde vrouw
“Ik trouwde toen ik dertig waar. Onze Jan werkte toen ok as smid. ’s Mèrgens vruug om zes uur kwaam er al unne boer om z’n pèrd te beslaon. In dun oorlog is ’onze pa’ naor Duitsland afgevoerd. Wij waren toen heel bang. Daorom hebben wij bij ons pa en ons moeder nog veul tèd deurgebracht in de schuilkelder. En die rot moffen hebben toen ons enige vèrke geslacht en opgegeten!”
“Hedde veul vriendjes gehad Bets?”
“Dè valt mee, eigenlijk mar twee. Mee onze Jan heb ik drie jaor verkering gehad. Onze Jan paste altij netjes op. We hebben veur ons trouwen niks gedaon. Hooguit elkaor un kusje gegeven. Ik denk daor nog altij mee veul blijdschap aon terug. Het mooie is er toch vanaf as ge al aon sex begint veur dè ge getrouwd bent. Of nie dan soms?” Ik: “Dè vind ik ook Bets!”
Bets vervolgt: “De jeugd van tegenwoordig denkt daor allemaol aanders over. Die denken dè alles maag. Nou, dè vein ik van nie!”
Vandaag de dag
“Vruger kende in Ullecoten iedereen. Er wonen nou veul ’vreemden’ in Ullecoten. Mar ge krijgt wel veul vriendschap. Ullecoten is er wel veul op vooruitgegaon mee ut uitbreidingsplan. En straks is de Durpsstraat ook klaor.
Elke avond kijk ik naor de TV naor het nieuws. Ik hoor slecht, dus mot ik um dan wel hard aonzetten. Ik lees elke dag de Stem en elke week ut Baols krantje. Ik puzzel veul, ga iedere dag un stukske waandelen, buurt links en rechts wa en ik doe veul aon haandwerk. Wèt ik gemaokt heb geef ik allemaol weg.
’s Mèrgens om zeuven uur stao ik op. Elke aovond ga ik om half elf naor bed. Zoas ik nou mun eigen vuul zou ik wel honderd jaor wille worre.”
“Gebruik je slaappillen Bets,” vraag ik haar. Bets glimlacht: “Ja, elke aovond drink ik un half glaoske Bokma. Nou, dè helpt goed kan ik oe zeggen!!”
Toch nog even haar geloof in God.
“Elke week gao ik zoas gezee naor de kerk. Mee Paose kwaam pastor Prasing in de kerk nog naor men toe en wenste me zalig Pasen. Dè dee me goed det hij det dee.
Elke dag bid ik drie paternosters. Eentje veur de kinderen, eentje veur men zelf en eentje veur allerlei aandere meense. Nou ik jou heb leren kennen ga ik er veur jou ok eentje bidden!!”
Het gesprek loopt op een einde want ik moet nog naar een bestuursvergadering van onze Heemkundekring.
En dan zegt Bets: “Nou ben ik toch helemaol vergeten om veur jou un bakske koffie in te schenken! Ik hoop dèt ik ut nog kan goed maoken mee un eigen gemaokt kleedje veur jouw vrouw. Hier, nim mar mee!”
Aan de deur neem ik afscheid van Bets. “Kom zeker nog us terug en breng oe vrouw dan ok mee”, roept deze gezellige, sympathieke, vitale vrouw mij nog toe….
Ondertussen hebben mijn vrouw en ik dat al gedaan. Zo’n warme, diepgelovige vrouw. Daar kunnen wij nog veel van leren.
Bedankt Bets voor het gesprek en de vriendschap. Wij van de Heemkundekring wensen jou nog vele gezonde, fijne jaren toe!
Bets overleed op 2 februari 2005