Aon de praot mee… Frans en Jo de Bont
“Wij zen het dikwuls nie mee mekaore eens, mar maoke gin ruzie”
André Moors
Wie zijn Frans en Jo de Bont
Frans de Bont is momenteel een van onze oudste leden. Hij woont nog steeds met erg veel plezier aan de Baarleseweg in Ulicoten.
Daar oefende hij vele tientallen jaren het beroep van boer uit.
Frans werd geboren op 10 november 1912 op het Oosteind in Baarle-Hertog. Hij wordt dus op 10 november a.s. 96 jaar! Op 16 mei 1945 trouwde Frans met Jo Kuijpers. Jo werd geboren op 29 december 1915 op Loveren. Dus Jo wordt eind dit jaar 93 jaar!
Frans en Jo trouwden op 16 mei 1945. Ze zijn nu dus ruim 63 jaar in de echt verbonden. Ze krijgen 9 kinderen, 6 meisjes en 3 jongens. De oudste is dochter Ria, nu 62. En de jongste is zoon Peter, 48 jaar.
Bijzonder trots zijn Frans en Jo op hun 25 kleinkinderen, 10 jongens en 15 meisjes. Jolanda is met haar 34 jaar het oudste kleinkind. Fenne met haar 8 jaar het jongste.
Er zijn ook al 4 achterkleinkinderen, 2 jongens en 2 meisjes. Frans met een kwinkslag: “Het zijn er nog maar vier, dat schiet nog nie op!”
Het gezin waarin Frans als oudste kind aan het Oosteinde opgroeide, telde 6 jongens: Frans, Willem, Jan, Piet, Janus, Gerard. Er was nog een Willem, maar die overleed bij de geboorte. Vandaag de dag leven alleen Frans en Janus nog. Frans had ook 3 zusjes: Marie, Cor en Treesje. Treesje overleed daags na haar geboorte. Marie en Cor wonen in Baol.
In het ouderlijk gezin van Jo waren 4 kinderen: Jo, broer Jan, zus Marie en zus Net. Jan en Net zijn helaas al overleden.
De vader van Frans heette Toon (Antonius, Franciscus). Vader Toon werd geboren op 29 oktober 1882 aan het Oosteind, daar waar nu architect Frans de Bont woont en zijn bedrijf uitoefent. Vader overleed op 18 april 1966 in Baarle-Hertog. De moeder van Frans, Marie (Maria, Adriana) Kriellaars, werd geboren in Bavel op 28 november 1884 en overleed in Baarle-Hertog op 3 april 1981.
De vader van Jo heette Toon (Antonius) Kuijpers. Toon werd geboren in de boerderij op Loveren op 2 februari 1876 en overleed in Baarle-Nassau op 11 oktober 1920.
Marie (Maria Catharina) Lauwers was de moeder van Jo. Zij zag het levenslicht op 5 januari 1888 in de boerderij op de Heikant in Baarle-Nassau en overleed in Baarle-Nassau op 23 december 1960.
Jeugdherinneringen van Frans en Jo
Frans hoeft niet lang na te denken als ik hem vraag wat zijn langst geleden jeugdherinnering is.
“Da is ut moment waorop die foto is gemaokt waor ik op stoi mee da hoedje. Ik was toen drie jaor en nog alleen. Onze Willem was toen al dood gegonge. Onze pa is toen dun baoker gaon zuke, mar terwijl gebeurde ut. Dur was niemand bij. Toen ons moeder kort daorop wir unne kleine kreeg, wier die ok Willem genoemd. Vanwege dun oorlog virtien-achttien hoefde ik toen nog nie naor school.
Veur ik ut vergeet, ons Treesje is ok gestorve kort nao de geboorte. Die kwaam als leste van de kendere.”
Ik vraag Frans hoe men thuis met zulke dramatische gebeurtenissen om ging. “Vruger stierven er dikwijls kinderen in ut moederbed. Daor wier naovenant nie veul over gepraot. Ok bij ons thuis wier er nie zichtbaor over getreurd.”
Frans vervolgt zijn verhaal: “Wij kwame thuis niks tekort. We bakte ons eige brood. Om ut jaor kwaam er unne kleine bij. Dokter Govaerts hee laoter wel eens over kindere krijge gezee tegen ons: ut gaot er lachend in en ut komt er schreeuwend uit!
We han thuis un stuk of tien koei. Da was toen in dieë tèd al heel wa. We han wel overal grond ligge. Aon den Baolseweg in Ulicoten, ok aon de weg naor Chaom, aon de Grens, op de Dekt. Grutvaoder boerde aon de Keizershoek. Op un gegeve moment kocht hij grond en un boerderij aon ut Osteind. Naoderhaand heet ie overal akkers bijgekocht. Op zun lest han we wel op veftien plakke honderd hectare grond, verdeeld over drie boerderije. Die aon ut Ostend, aon de Keizershoek en de boerderij op de Keizershoek van Charel Boom. Die boerderij had ie er ok bij gekocht.”
Ik zeg tegen Frans en Jo dat ze dan toch wel heel rijk moeten zijn. Jo: “Rijk? Van dieë grond hebben wij niks. Nog ginne roei! Wij hebbe zelf onze grond gekocht van Kriellaars. Die zaat vruger bij de geminte.”
Frans: “Tegenover ons wonde vruger Jan Bruurs en Bets Verhoeven. Kees Verhoeven wonde bij hullie in. Zullie han gin kindere. Aon dun aandere kaant wonde Willeke Kuijpers en Remie van Baal, op de plak waor nou dokter Remme wont. Mee hullie kendere speulde ik. Mar ok mee Miel Rijsbosch en un paor zusjes van hum. Van ut durp kwame er ok veul bij ons speule. Want bij ons was veul te haole hee. Appels en père en zo.”
Jo: “Wij han ut ok goed thuis. Toen mijn vaoder is gestorve, was ik nog mar vijf jaor. De jongste bij ons was toen nog mar un paor maonde oud. Ons moeder is nooit hertrouwd. Ze dee toen saome mee heur schoonbruur, Jaon oom, de boerderij. Ik speulde as kind veul mee Anna van Dun van tegenover ons en mee Jo Olieslagers uit de Goorweg.”
Eerste Wereldoorlog
Ofschoon Frans tijdens de oorlog 1914-1918 nog een kind was, kan hij er zich toch nog wel het een en ander van herinneren.
“Ik weet nog da aon ut begin van dun oorlog ons moeder op de werft melkkanne aon ut wasse was. Toen kwam er unne Hollaandse officier en die kwaam zegge da we strooi mosse gaon brenge in de school. Da was veur de vluchtelinge die er kwame slaope. Da strooi leeë ze daor op de vloer. Er ware veul moeilijke dinge. Ge had die vluchtelinge overal. Ok bij de Baolse meese thuis. Bij ons in huis ware er vluchtelinge uit Antwerpen. Die mevrouw, ik weet nie mir hoe ze hit, maor ik kan ze me zo nog veurstelle. Ik hoefde nie naor school, omda er allemaol vluchtelinge in zate. Onze school stond in de Kerkstraot.
Aon die school stonde mister de Bont en mister Slockers. Mister de Bont was gin familie.
Toen dun oorlog aon de gang was, mos er verbinding komen mee ut buitenlaand. In Bels kosse ze da nie maoke, want daor zate de Duitsers, hee. Bij Louike Hendrikx aon de Chaomseweg, achter de boerderij, neffe waor nou kapper Gulickx zit, daor hebbe ze un installaotie ingericht gelijk mee unne hoge mast er bij. Daor onderhield Bels contact mee ut buitenlaand en zo. Rond dieë installaotie stond gaos gespanne. Mar ok rond heel Baol han ze gaos gespanne. Dieë gaos was un paor meter hoog. Dè han ze gedaon omda Baol neutraol mos blijve. De gaos stond ok vlak bij de meule op den Alphenseweg. Hollaandse soldaote bewaokte dieë gaos rond Baol. Bij iedere weg naor buiten stonden van die wachtposte. As ge un pas had, koste daor buite de gaos kome.
Honger hebbe we zelf nie gehad. We verbouwde genog gruunte en aardappele. Ok han we slachtvlees. Veur de burgers in ut dorp was ok wel un voedselveurziening hoor.
Vechten heb ik nooit gezien. De Duitsers mochte nie in Holland kome want Holland mos neutraol blijve. De dodendraod aon de grens tussen Holland en Bels heb ik toen nooit gezien.”
Jo kan zich zelf niets herinneren van de oorlog. Zij werd immers geboren in 1915.
Jo: “Ik heb ut alleen van hore zegge. Bij ons thuis aon Loveren zaat ut altij vol mee Hollaandse soldaote. Da brocht ok goed op. Ons moeder zee wel eens, as wij gewille han, han wij rijk geworre van de soldaote. Er sliepe veul soldaote op de zolder boven de stal. Daor zaat hooi. Ze rookte er sigare en sigarette. Gelukkig is er nooit iets gebeurd. Un paor officiere zate in de kaomer. Ze bakte dikwijls eiere mee spek. Ze foeterde dikwijls op ons moeder as ze aon ut werke was. Mar dan zee ons moeder, gullie houdt ons ‘s naachts wakker, want dan zedde gullie nog eiere mee spek aon ut bakke! Ons moeder was heel goed veur die manne. Tegenover ons stond un grote houte barak. Daor mosse de soldaote ete gaon haole.”
Frans: “Zon grote zwarte loods stond er ok bij timmerman Moeskops aon ut Sint Annaplein, tussen waor nou ut postkantoor zit en waor toen de leerlooierij zaat. Er zaten daor veul soldaote in.”
Jo: “Op ut lest van den oorlog braandde er hier en daor boederije af. Die ware deur soldaote in braand gestoke. Meense zeeë dan tegen onze pa, goi mar gauw naor huis, want straks stoke ze jouw huis ok nog af. Mar onze pa zee dan, ik weet zeker da ze da bij ons nie zulle doen, want wij hebbe altij goed veur die soldaote gewiest.”
Frans: “Toen dun oorlog afgelope was, was ut groot fist. Ok in de school. Die foto van de bewaorschool uit 1918 waor ik ok op stoi, is toen gemaokt.”
Naar school
Jo zat op school bij de zusters in de Nieuwstraat. Frans zat in de Kerkstraat op de bewaarschool bij de zusters en op de lagere school o.a. bij mister de Bont.
Jo: “Witte gij dè tegenover de Hollandse kerk vruger ook un jongens- en meskusschool hee gestaon? Ons moeder is daor nog naor school gegaon.
As ik droom, goi ik af en toe nog naor school. Ik ging heel graog naor school. Ik weet wel da ik geschreeuwd heb dè ik er af mos. Er ware zes klasse. As ge wouwt, mochte ok naor de zeuvende klas. Da heb ik gedaon. We zaten er mar mee vijve in. Mar toen mos ik er af om thuis mee te gaon helpe. Dè heb ik gedaon. Dè was toen de gewonste zaok van de wèreld. Vruger han de meese allemaol un meid en unne knecht. Inwonend. Toen ging de meid weg, de knecht bleef nog, geloof ik. Dè was unne ouwe mees, Sjaak Koks. Ik dee alle huishoudelijk werk en ik mos ok naor de naaischool. Dè deeë ze bij de zusters in een schoollokaol achteraon. Belze kindere gingen daor ok henne. Ik heb twee of drie jaor naailes gehad.”
Frans: “Ik denk det ik wel unne goeie leerling was. Wa kos ik goed? Ik kos eigenlijk alles wel goed volgen. Er waren twee leslokalen. In elk lokaol zate drie leerjaore. Ge zaat drie jaor bij mister de Bont en drie jaor bij mister Slockers. Toen ben ik naor Hoogstraote gegaon naor ut seminarie. Want vruger was ut zo, bij iedere boer mos unne paoter zen. Er zate wel zeshonderd leerlinge. We sliepe op grote zaole. Ieder hai un bed, un kast veur oew klere en un plakske waor ge kost staon. Da was ut dan. As er ’s mèrges gebeld wier, moste oe eige wasse en direct naor de kapel gaon veur de mies. Dan ete in de refter en naor school. Om de zes weke mochte zaoterdags naor huis. Er wier thuis nie over gepraot hoe ut er was. Da was zo, amen en uit. Er zate meer jongens uit Baol. Toen ik er was, zaat er ok Piet Christiaansen, Piet van Lint van de slachter en zo. Uit Alphen ware er ok. Ik ben er drie jaor gewiest, mar toen was ik ut beu. Ik wou helemaol gin paoter worre. Ging liever thuis werke. En onze vaoder was blij dat ie wir unne knecht hai. Mar er kwame meer kaanse. Onze Jan is uiteindelijk paoter geworre. Capucien. En daor ware ons pa en moeder blij mee.”
Ik vraag Jo of haar ouders ook graag zagen dat ze non zou worden.
Jo: “Wij waren gin nonnekesfamilie! We mosse wel iedere dag naor de kerk.”
Uitgaan
Nadat Frans thuis bleef uit Hoogstraten, werkte hij tot aan zijn trouwen thuis op de boerderij.
“Iedere zondag kreeg ik dan unne gulden pree. Da was toen veul. Un borreltje kostte toen 12,5 cent. Op zondag ginge we irst naor de mies. Dan buite wa buurte. As we un eindje gebuurt han, zeeë we, kom we gaon naor Kees Verhaaie op de Singel. Bij Keese ginge we wa drinke. Dan zaat daor ok Kees Meeuwesen, Fons Jansen, Jos Jansen, Fons Bruurs, Harrie Bruurs.”
Jo: “Ik ben nooit in un café gewiest. Da was toen helemaol nie. Wij as meskes bleven gewoon thuis. Buurte wa mee vriendinne. Ik hai vriendinne op Loveren die van Hendrikse, van Braspenning, Olieslagers van de Goorweg. Da was dan zo tot oe veftien. En daorna eigenlijk van ut zelfde laoke un broek. Op zondagmèrgen naor de mies en op zondagmiddag naor ut lof. Ut lof was nie verplichtend hoor. Mar dan waar de blij da ge wir eens efkes buite waart gewiest. Om de virtien daoge was na ut lof, congregaotie. Da dee de pastoor. Dan wiere er wa liekus gezonge en dee de pastoor un preekske. De kapelaon dee ut veur de manne.”
Frans en Jo krijgen verkering
Frans: “Ik was bij de rijvereniging. Deur de week ene aovond oefene en om de virtien daoge concours rije. Onderweg ginge we dan nog dikwijls naor de kerk, want om zes ure ginge we al dikwijls van huis. Ik ben mar mee één meske uitgewiest en da was zij. Ja wocht, van te veure ok nog mee eentje! Da duurde vier jaor geloof ik. Die kwaam van Alphen. Op unne gegeve moment ben ik daor mee uitgeschaaie. Ze kreeg unne aandere drollenvanger. Toen was ik wir vrij man hee. En toen leerde ik heur kenne. Ik kwaam iedere dag langs hullie thuis om naor de waai te gaon om te melke.
Jo: “Dun irste keer kwaam ie bij ons thuis mee Jos Jansen. Laoter kwaam ie alleen bij ons. Op unne keer was ut toneel neffe de Belze kerk. Apart veur de manne en apart veur de vrouwe. Toen ut veur de vrouwe was, stonde de manne buite te waochte om de meskes naor huis te brenge, as ze de kaans kregen. Toen zaag onze pa men en toen vroeg ie of ie men naor huis mocht brenge. Zo is ut stillekes aongeraokt. In ut begin kwaam ie om de virtien daoge. Unne enkele keer ginge we samen un stukske fietse. Mistal deeë we zondags un bietje kaorte. Vrije hield in thuis wa buurte. Alles bij mekaor hebbe we drie, vier jaor verkering gehad.”
Trouwen
Frans: “We zen den zestiende maai 1945 getrouwd. Jan Snijders, de vaoder van Marcel, is op dezelfde dag getrouwd as wij. We wiese op seksueel gebied van niks. Daor lage we neffe mekaor…. En mar kijke wat er zou gebeure! Mar ja, ut instinct hee ons toch wel verder geholpe! Unne commies die bij hullie thuis inwonde, hai ut bed onklaor gemaokt. Ut bed zakte in mekaor en ik zeg, laot mar ligge! De irste maond hebbe we bij hullie thuis ingewond.”
Jo: “Tegen da we trouwde, han we un kalf vet gemest. En da kalf hebbe we geslacht tege de bruiloft. Ut trouwfist was bij ons thuis in de stal. Alle ooms en tantes, ok van hullieë kaant, waren er allemaol bij.
Op twintig maart 1946, ut jaor er op, wier ons Ria gebore.
Wereldoorlog 1940-1945
Als deze oorlog uitbreekt, is Frans 28 jaar. In militaire dienst is hij overigens niet geweest, omdat hij buitengewoon dienstplichtige was.
Aan het Oosteind, schuin tegenover de ouderlijke woning van Frans, woonde Miet Pauw, bekend vanwege haar verzetswerk en de gruwelijke wijze waarop zij door de Duitse bezetter om het leven werd gebracht.
“Miet hielp vliegeniers en zo om uit hande te blijve van de Duitse bezetter en ze door te voere naar Engeland. Bij ons in de schuur hai Miet allerlei paparasse ligge, paspoorte en zo iets. Ik mos die af en toe naor Miet brenge want Miet durfde da spul nie in huis te hebbe. De marechaussees Gerritsen en van Gestel sliepen ok bij ons in huis. Op unne naacht zen ze naor Pauwkes gegaon. Ik was wakker geworre vanwege ut lawaai van un legervoertuig in de straot en het geroep en gecommandeer van die Duitse soldaote. Ik wies toen wel hoe laot ut was. En toen heb ik gezien hoe Miet, Gerritsen en van Gestel dieë nacht dur de Duitsers opgelaoie wiere. Ik zag da allemaol deur een stalraom bij ons. Ze riepe ‘Draus’ en toen mosse zullie neffe mekaor veur ut huis van Pauwkes gaon staon. Gerritsen probeerde nog te ontsnappe, mar die han ze zo. En toen zen ze deur de Duitsers opgelaoie en laoter gefusilleerd. Ware Gerritsen en van Gestel mar bij ons in huis gebleve. Verschrikkelijk,” aldus het dramatische verhaal van Frans.
Frans pikt de draad weer op: “Vlak veur de bevrijding ginge broeder Jantje, de hovenier van de broeders, en ik mee melk en brood langs de huize. Die wa nodig hai, kreeg wa. Want witte wat ut is, de mense durfde nie buite te kome. Er vielen links en rechts Duitse granaote. Zelf ben ik nie echt bang gewiest, wel veurzichtig.
Direct na de bevrijding lage er nog veul, vooral Duitse militaire in de velde en bosse rond Baol. Broeder Aloyisius vroeg of ik mee wilde helpe om die lijke op te haole en te herbegraove. Fijn werk was ut nie, mar ge doet ut. Onder leiding van Cor van der Bok ginge toen Cor, broeder Aloyisius, broeder Johannes en ik al die gesneuvelde soldaote mee pèrd en waoge ophaole. Het eerste lijk wa ik zaag, laag in de slootkaant aon de Goorweg. Ut zag er verschrikkelijk uit. Dieë soldaot was deur zunne kop geschote. Ik zeg, gat verdimme, ik doe nie mir mee hoor. Ja wel, zee Cor van der Bok, vastpakke en deurgaon. Da heb ik toen toch mar gedaon. Soms zage de gesneuvelde er verschrikkelijk uit. Ik denk dèt ut beter is dè ge daor niks van opschrijft. Soms lag er één gesneuvelde militair op de kèr, soms ook wel acht. Cor van der Bok probeerde de gesneuvelde soldaote mistal aan de hand van hun identificatieplaotje te identificere. Op het kerkhof achter de Hollandse kerk legde we alle dooie in een groot graf. Alles bij mekaor hebben we zo ongeveer negentig gesneuvelde militaire opgehaold en herbegraove.”
Werken op de boerderij
Frans was op zijn boerderij aan de Baarleseweg in Ulicoten werkzaam vanaf 1945 tot 1968.
Frans: “We han hier 40 ha grond. Het was een gemengd bedrijf. We verbouwde rogge, gerst, haver, aardappele en suikerbiete. Laoter krege we ok melkvee. Ik heb altij unne knecht gehad. Dorse, maaie en zo, gebeurde deur loonwerkers. Tijdens de vakanties hielpe de kinder mee op het bedrijf.”
Jo: “Op het veld heb ik bijna nooit gewerkt. In huis had ik genoeg werk, zo is het toch.”
Frans: “Ik heb altij gère geboerd. Toen ik stopte, is het bedrijf overgenomen deur onze Toon en onze Ben.”
Hedendaagse hobby’s
In het verleden oefende Frans verschillende bestuursfuncties uit, o.a. voorzitter bij de Boerenbond. Tot voor enkele jaren hield hij zelf zijn moestuin nog bij. Jo vroor dan van alles en nog wat in. Nu doet hij het wat rustiger aan. Maar toch verveelt Frans zich niet.
“Ik zit nog mar weinig achter de computer. Doe dan mistal wa spellekus en zo. Af en toe un briefke type en uitprinte. Leze doe ik ok heel veul. Blaoie as De Nieuwe Oogst, Nestor, lees ik gère. Ok heb ik veul boeke uit de bibliotheek geleze. Puzzele doe ik ok gère. Iedere dag stoi ik om zes ure op en haol dan de kraant uit de brievenbus. En dan maok ik de taofel klaor om te ete. Om acht ure komt zij er uit en dan heb ik de krant al wel vluchtig geleze. Mar overdag lees ik hum uitgebreid.”
Jo: “Mun grotste hobby’s zen bloemen schikke, politiek en het huis schoon houwe. Ja, ik goi ’s aovonds nie naor bed of alles mot aon kaant zen. Bloemstukskus maoke doei ik nog steeds. Politiek hou ik altij bij. Daor kunde niks aon doen. As er in Baol stemme is gewiest van de geminte, dan blijf ik net zo lang op tot ik van de radio den uitslag weet. Ik ben echt veur de Ulicootse partij gestreeë. In ut Baols krantje lees ik alles van de politiek. Van de Hollandse en de Belze. De Alphense politiek hou ik ok globaol bij omda daor unne schoonzoon van ons in de raod zit. Wij gaon ok altij stemme. Da motte bijhouwe.
Oh ja, we gaon ok alle zondaoge naor de kerk.”
Frans: “Het is ginne zondag as we daor nie zen gewiest.”
Jo: “Bij den Heemkundekring zen we ok al lang. Dè is begonnen toen Frans bezig was mee de stamboom. In Van Wirskaante staon dikwijls interessaante dinge, die leze wij altij. Ut irste wa we leze is Aon de praot mee. Dieë Flaos schrijft ok dikwijls in Van Wirskaante. Is die zo goed bij?”
Fijn samen
Frans en Jo kunnen elkaar niet missen. Geen dag. Ze hopen nog heel lang samen te kunnen zijn. Maar denk niet dat ze het altijd met elkaar eens zijn.
Jo: “Wij zen het dikwuls nie mee mekaore eens, mar maoke gin ruzie! Zo is ut. Wij hebbe toch ieder un aander mening. As we er nie mir zen, kome we in den hemel denk ik. As er die tenminste eentje is. Ik weet ut nie. Want sommige zegge da ge allemaol wir terugkomt.”
Afscheid
Frans en Jo, namens alle leden van Heemkundekring Amalia van Solms bedanken wij jullie voor het fijne gesprek en voor jullie gezelligheid en openhartigheid. En wat is het toch fijn dat jullie beiden nog zo helder van geest zijn.
Jullie zijn trouwe bezoekers van kerstvieringen van Amalia. Wat zouden wij het fijn vinden als jullie dat samen nog de nodige jaartjes volhouden! Het ga jullie goed!
Jo de Bont-Kuijpers is op 15 januari 2010 overleden. Frans de Bont is op 24 april 2011 overleden.