Beide burgemeesters

Aon de praot mee…beide burgemeesters

‘Een tweede golf, dat wordt héél lastig’

Aon de praot mee… de beide burgemeesters van Baarle

HARRY BENSCHOP EN JEANNY WOUTERS

Precies één week nadat de ministers van binnenlandse zaken van België en Nederland op het gemeentehuis van Baarle-Nassau hebben overlegd over het afstemmen van de coronamaatregelen tussen België en Nederland, is Amalia ‘aon de praot mee…’ de beide burgemeesters van Baarle: Marjon de Hoon-Veelenturf van Nassau en Frans De Bont van Hertog. Hoe hebben zij als burgemeester en als burger de afgelopen maanden beleefd?

Zeker, beiden zijn blij met de uitspraken van de beide ministers na afloop van het overleg op de persconferentie dat de grenzen niet meer dicht zullen gaan (De Crem) en er bij een tweede coronagolf beter moet worden afgestemd (Grapperhaus). “Het is in elk geval een erkenning ‘door hogerhand’ van de lastige situatie die afgelopen maanden aan de grens is ontstaan, in het bijzonder in Baarle”, zegt Marjon de Hoon. “De uitspraak van Pieter De Crem wil ik wel wat nuanceren. Als er in onze beide landen de pleuris rond corona uitbreekt, kan ik me voorstellen dat de grens toch dicht moet.” Frans De Bont ziet de belofte van De Crem meer tegen de achtergrond van een lokale lockdown: “Dan zal niet de hele 450 kilometer lange Belgisch-Nederlandse grens worden afgesloten, maar misschien een deel.”

Beide Baarlese burgemeesters – zij waren niet aanwezig bij het overleg, Burgemeester Marjon de Hoon had haar gemeentehuis voorgesteld als vergaderlocatie: ‘Waar kan dat beter dan in een dorp waar de grenzen zo tastbaar aanwezig zijn’? – zien ook in dat afstemming tussen de maatregelen die in beide landen (moeten) worden uitgevaardigd, niet makkelijk te realiseren is. “De winst van het overleg is dat de verantwoordelijken in Brussel en Den Haag ervan doordrongen zijn dat er beter moet worden gecommuniceerd. Tijdig de maatregelen en versoepelingen doorgeven, zodat er in het andere land op kan worden ingespeeld. En men niet voor voldongen feiten wordt geplaatst”, zeggen beiden.

De maat
“De wil van een betere communicatie is er”, constateren zij alletwee. Maar er zijn flinke cultuurverschillen tussen België en Nederland. “Premier Rutte nam het volk mee”, geeft Frans De Bont aan, “Hij doet een beroep op de mens om de maatregelen op te volgen”. Marjon de Hoon: Premier Wilmès is meer van ‘dit is de regel’!”
Klopt, zegt Frans De Bont: “Bij ons wordt alles federaal, van boven opgelegd, controle door de politie. Er is een scheidslijn tussen Noord en Zuid, een cultuurverschil en hier komt dat elkaar tegen. Nederlanders zijn meer van het poldermodel, niet opleggen maar overleg, dat past bij het land. In België is het meer hiërarchisch ingestoken.”
Normaal is Baarle een ‘gedeelde gemeente, maar niet echt verdeeld’. “Door de gesloten grenzen ontstond er juist wel een verdeeldheid. Het leidde tot polarisatie, deed iets met de mensen. Nederlanders en Belgen gingen elkaar de maat nemen, ook binnen families. Dat wil je niet als gemeentebestuur, en als mens. Heel verdrietig dat corona de gemeenschap zo heeft verdeeld. Je wilt als burgemeester juist verbinden.” Beide burgemeesters vullen elkaar volmondig aan.

Heel zwaar
Frans De Bont vond het heel zwaar om mensen iets te ontzeggen. “Normaal ben je bezig met positieve dingen, nu was alles negatief en deels onbegrijpelijk. De grens dicht, lijnen trekken, mensen niet toelaten in winkels. In de eerste dagen heb ik het diepgaand met de politie doorgesproken wat wel/niet is toegestaan. De grenzen gaan dicht in België, maar wat houdt dat in voor Baarle-Hertog, dat zijn allemaal eilandjes. Volgens de wet hebben inwoners van beide landen recht van doorgang, van het ene naar het andere eilandje. Direct na het weekend hebben we een viertal filmpjes on-line gezet op de website van Hertog om alle burgers in en buiten Baarle te informeren. Maar misschien nog meer nog om aan de politiemensen die aan de grens werden gestationeerd voor de grenscontrole aan te geven welke regels golden. In Baarle-Hertog hebben we gezegd dat onze inwoners wel naar voedingswinkels in Nassau mogen. Brussel heeft niet ingegrepen.”

Burgemeester De Bont besprak het ook met de politie, 230 mensen die wisselend dienst draaiden aan de grenzen en niet altijd de regels hetzelfde hanteerden. “ De Belgische winkeliers kregen tot 11 mei een uitkering omdat hun zaak gesloten was, daarna mocht de zaak open maar konden de klanten vanuit België niet bij de winkels geraken en de Nederlanders mochten ze niet toelaten. “Wij zien Nassau en Hertog als één geheel, Nederlanders mochten tanken in Hertog, mensen uit Alphen niet. Je moet een lijn trekken. Toen de winkels weer open gingen was dat alleen voor Belse klanten, maar die konden er niet komen omdat ze door Nederland moesten. Daarvoor hebben we de bonnetjes bedacht speciaal voor doorgang naar de winkels, iets waarvan de politie eerst zei ‘daar kunnen we niet aan beginnen.” Burgemeester De Bont kreeg ook te maken met boze ondernemers uit de Molenstraat die geen politieagent wilden spelen en aan elke klant vragen of ze uit Nederland of België afkomstig waren, en dan de Nederlanders de toegang moesten ontzeggen.

Marjon de Hoon noemt Castelré als voorbeeld. “Voor alles zijn de mensen uit Castelré aangewezen op Minderhout en Hoogstraten: boodschappen, werk, kerk en ontspanning.” Op zaterdagmiddag 14 maart belde burgemeester Van Aperen van Hoogstraten haar op met de mededeling dat de grens fysiek werd afgesloten. “Op mijn vraag wanneer, was het antwoord: NU”. Toen zij vroeg hoe dat in zijn werk zou gaan, was zijn antwoord: met hopen zand, betonblokken en containers. “Gelukkig zag Marc Van Aperen ook in dat er iets voor de inwoners van Castelré moest worden geregeld. De maandag erop was er een ontheffing om de grens over te gaan.” Elke inwoner van Castelré heeft persoonlijk een brief van de burgemeester van Baarle-Nassau ontvangen waarin dat is vermeld. ”We hebben er als gemeenten bewust weinig ruchtbaarheid aan gegeven. Als men er op federaal niveau lucht van zou krijgen, zou er een streep doorheen zijn gezet.” Op een gegeven moment ondervonden de inwoners van Castelré steeds meer last om de grens te passeren. “In nauw overleg met andere overheden hebben we het toen recht kunnen zetten.”

“Ik snap wel dat de pers de bijzondere situatie in Baarle heeft uitvergroot. Voor hen leverde het mooie verhalen op. Maar het maakte van Baarle ook een karikatuur”, geeft Marjon de Hoon uiting aan haar gevoelens. “Frustrerend dat anno 2020 de grenzen dicht gingen. Wat vóór corona nog een pluspunt was voor Baarle, wordt door corona nu meer een belasting”. Frans de Bont vult aan: “De eigenares van kunstwinkel Silvia Reijbroek verwoordde het heel duidelijk: ‘het is echt niet meer leuk, die grens door je winkel’.”

Een volgende keer willen de beide burgemeesters het liever op ‘z’n Baols’, onderling regelen. Marjon geeft het voorbeeld van de Midzomernachtfaire enkele jaren terug: “In België gold in verband met aanslagen een hoger dreigingsniveau, aan Nederlandse zijde hoefden geen extra maatregelen te worden getroffen omdat er geen hoog risico was. Toen hebben we besloten de strengste maatregelen te treffen voor de hele Midzomernachtfaire, geen verschil tussen Nederland en België.”

Bij de coronapandemie zijn de burgemeesters in geen van beide landen ‘bevoegd gezag’. “Wij hebben als burgemeesters geen directe regie”. De Hoon heeft vrijdag 13 maart bij de Veiligheidsregio Tilburg aangekaart dat “de terrassen in Nassau vol zitten met Belgen. Dat bevordert juist de onveiligheid. Wat te doen komend weekend?” Zijzelf kon niet ingrijpen: “Ik ben geen bevoegd gezag.” Het contact met de Veiligheidsregio leverde ook niet direct een pasklaar antwoord op. “Het loste zich bijna als vanzelf op. Op zondagmiddag 16 maart om 18.00 uur moest ook de horeca in Nederland dicht.”

Op de vraag of tijdens corona in Nassau en Hertog eenzelfde regiem zou kunnen gelden, wijst burgemeester De Hoon van Nassau naar een kaart in haar werkkamer. “Die kaart gebruik ik vaak als er mensen komen die onbekend zijn met de situatie in Baarle. Nassau is 76 km2 groot, Hertog 6 km2.” Misschien een vervelende opmerking, verontschuldigt zij zich op voorhand al bij haar collega, maar “Kan een kleine gemeente bepalend zijn voor wat er in een grote moet gebeuren? En hoe je het ook wendt of keert, ergens moet de grens toch worden gelegd, en heb je sprake van een waterbedeffect. Zitten de Baarlenaren op een terrasje in Chaam.”

Onvoorspelbaarheid
“Ik heb nooit begrepen”, zegt Marjon de Hoon ineens fel, “waarom er in België zo’n ad-hoc beleid wordt gevoerd.
“Waarom die fysieke grensafsluitingen er zo ‘ineens’ moesten komen, zonder enig overleg. Dat er geen tijd is genomen om de veiligheid te garanderen. Met als gevolg dat je in het donker ineens een container op de weg ziet staan.
“Waarom de Belgen ineens weer naar Nederlandse winkels mochten? De winkels hebben er zich niet op kunnen voorbereiden. De schappen met vlees waren die zaterdagmiddag in de supermarkten in Nassau gewoon leeg!”

Ook Frans De Bont ergert zich aan de slechte communicatie. “Als het voor de gezondheid is, dat het dan moet, dat snappen we. Vrijdagavond hoorde ik op de radio dat we weer over de grens mochten voor familiebezoek. Ha fijn, dacht ik nog. Eerst nog even de publicatie in het Staatsblad afwachten, voordat ik het officieel naar buiten breng. Wie schetst dan je verbazing dat er, letterlijk in drie woorden, ook ineens in het Staatsblad stond vermeld dat we ook weer de grens over mochten om te gaan winkelen. Marjon hing direct aan de telefoon. Weet jij er wat van…? België op zijn smalst.”

De onvoorspelbaarheid van de maatregelen die op hogerhand zijn genomen, heeft eigenlijk de meeste stof doen opwaaien, is hun beider conclusie. Contact was er onderling telefonisch, soms dagelijks, soms dagen niet.

Eenzaamheid
Marjon heeft de hele coronaperiode vanuit haar kamer op het gemeentehuis gewerkt, ‘als een kapitein op het schip’. “Ik heb die periode als onwerkelijk ervaren, met die hermetisch afgesloten grenzen. Op weg naar mijn vader in het verpleeghuis in Zundert, reed ik zelf in de fuik op de Meirseweg. Als heel onrustig, zo kan ik die periode ook typeren.”
“Als gemeente zijn we heel snel in de digitale modus geschoten, met Zoom, met Teams. Via facebook kreeg ik wel korte berichtjes van burgers. Ze spraken mij vanzelfsprekend ook aan in de winkel. Dan maakte ik een afspraak om telefonisch contact te hebben.” Zij heeft ook brieven ontvangen waarin burgers hun zorgen uitten, maar ook brieven met ‘dank je wels’. Zelfs bloemen om te bedanken. “Heel warm, zo heb ik dat ervaren.”

In Hertog was het gemeentehuis tijdens de lockdown dicht. Er waren wel mensen aan het werk, het team werd in tweeën gedeeld om alle werkzaamheden, mocht er iemand uitvallen door ziekte, door te kunnen laten gaan. Een deel werkte thuis, de andere ploeg in kantoor achter gesloten deuren. “Er werd meteen naar mij gekeken, ik ben 67 en hoor bij de risicogroep dus mocht zo weinig mogelijk komen. Er werd op de burgemeester gelet.”

Vanuit de gemeente zijn alle inwoners van boven de zeventig opgebeld met de vraag of ze hulp nodig hadden. Bij het boodschappen doen, of voor andere zaken.

In Nassau heeft elke 70-plusser in het begin van de coronaperiode een brief van de gemeente ontvangen. “Wij konden niet iedereen opbellen. Dorpsverbinder Eveline heeft die dagen veel werk verzet om mensen met elkaar in contact te brengen: voor de boodschappen of voor telefonisch contact.”
Het meest schrijnende van de crisis vindt Marjon de eenzaamheid. “Gelukkig is Baarle een hechte gemeenschap. Men heeft iets voor een ander over. Kaartjes werden in de bus gestopt. Muziekoptredens bij Janshove. De beertjes voor het raam. Het maakte de eenzaamheid iets dragelijker.” In Hertog was het allemaal lastiger te organiseren, geeft Frans aan: “Vanwege het ‘Blijf in uw kot’ mochten vrijwilligers zelfs geen kaartjes in de brievenbussen steken.”

Bedrijfsleven
Beide gemeenten hadden contact met het bedrijfsleven. De Baarlese ondernemers werden over regelgeving van beide landen geïnformeerd. Vanuit Nassau is er een appel gedaan op de winkels om dezelfde maatregelen te treffen als in België: het maximum aantal klanten, de anderhalve meter, ontsmetten van de winkelmandjes enz.

Er is ook meegedacht met het MKB, met de horeca: extra terrasruimte, geen extra precariorechten. “Op het Annaplein, voor de Rabobank, zelfs voor het gemeentehuis kon er extra terras komen”, geeft Marion de Hoon de inspanningen van de gemeente aan. ”Voor de Jumbo zijn de fietsenrekken op de straat geplaatst zodat supermarktbezoekers voldoende afstand van de tafeltjes bij De groene vlinder konden houden.”
De burgemeesters maken zich alle twee zorgen over het winkelbestand in Baarle. “In coronatijd is er veel via internet besteld. Dat was makkelijk. Maar komen de mensen weer terug naar de winkels?” Allerlei initiatieven om ‘lokaal’ te winkelen zetten in Baarle volgens hen niet zoveel zoden aan de dijk, want de middenstand in Baarle moet het juist hebben van mensen van wat verder weg.

Mondkapje of mondmasker
Een nieuwe ‘splijtzwam’ in Baarle dreigt de verplichting in België om vanaf zaterdag 12 juli een mondmasker te dragen, te worden. Bij de winkels in Hertog is het verplicht, in Nassau niet. “In de afgelopen week zag je dan ook zelden mensen met een mondkapje in de Baarlese supermarkten”, weet Marjon de Hoon.
Frans De Bont zit er mee of hij nu in de Nederlandse supermarkt nu wel of niet een mondkapje moet dragen: “Als een voorbeeld voor mijn burgers van Hertog, of misschien wel voor mezelf”. Hij is er nog niet uit. Wel weet hij dat er grotere problemen zijn dan een mondkapje. “Er zijn mensen die thuis zitten bang te zijn, nog steeds niet buiten durven komen.”
Marjon de Hoon zit er zo in: “Er zijn verschillen in wet- en regelgeving in beide landen. Dat is onze kracht, maar kan ook een valkuil zijn. Daar doe je niets aan. Ik volg netjes op wat in Nederland én in België moet of mag.”

Noodfonds
Het verenigingsleven heeft een flinke dreun gekregen. Bij enkele verenigingen doet zich dat ook in financiële zin gelden, vaak draait een vereniging op baropbrengsten. “Ik constateer gelukkig heel veel creativiteit. Neem alleen al de alternatieve W6D”, zegt Marjon de Hoon. “Als verenigingen echt in financiële nood komen, kunnen ze een beroep doen op een gemeentelijk noodfonds van honderdduizend euro. Echt bedoeld voor acute nood. In structurele zin kan de gemeente weinig doen. Gelukkig hebben veel verenigingen nog wel wat reserves.”
In Hertog kwam ineens € 108.000,- uit de lucht vallen, haalt Frans De Bont een publicatie in Ons Weekblad aan. Het zou gaan om geld om verenigingen te ondersteunen. “Als gemeente wisten we van niets. Tien dagen na de publicatie kregen we pas tekst en uitleg van het ministerie. Het geld was bedoeld voor ‘alle coronamaatregelen’, zo bleek. De gemeente mag het besteden zoals ze zelf wil, om ondersteuning te bieden aan wie het nodig heeft. De meeste verenigingen zullen zich herpakken. Maar carnaval… dat zijn gevaarlijke dingen.”
Hoe en op welke termijn het verenigingsleven zich kan herpakken blijft koffiedik kijken, verzuchten beide burgemeesters. Frans de Bont voorspelt voor volgend jaar nog consequenties als de verengingen weer bij bedrijven aankloppen voor sponsoring bijvoorbeeld. Je weet niet wat de toekomst brengt, zeker is wel dat het in de geschiedenisboeken gaat, er is sprake van een voor en na corona tijdperk! Veel hangt ook af wanneer er een vaccin op de markt komt.

Hart onder de riem
Het is een heftige tijd voor de zorgverleners geweest”, zegt Marjon de Hoon. “Ook in onze gemeente, bij de thuiszorg, Janshove en in de Lichtert.” De dochter van Frans De Bont deed juist stage in een rusthuis in Ravels. “Ze heeft mensen dood zien gaan, dat hakt erin. Lijkbleek kwam ze thuis na een dag werken.”
In Nassau zijn er 25 besmettingen gerapporteerd. Burgemeester De Hoon toont een ‘dash-board’ op haar lap-top: “Het RIVM geeft alle gegevens door.” In België worden de gemeenten niet geïnformeerd. “Helaas worden bij ons de gegevens niet op gemeentelijk niveau uitgesplitst en bekend gemaakt. Dat maakt adequaat handelen moeilijker. Meerdere burgemeesters hebben dat al aangekaart”, zegt burgemeester De Bont. “Je hoort het wel, je weet het via de straat, maar dat is niet hoe het hoort. Als je mensen kunt bellen, dan komt er rust bij de mensen Maar de situatie was zo dreigend op dat moment, dan moet je bepaalde beslissingen nemen.”

“Niet bij familie over de grens op bezoek mogen of in een verzorgingshuis niet langs mogen komen, het heeft voor schrijnende situaties gezorgd.” Dat mensen geen afscheid hebben kunnen nemen van hun naasten, dat doet beide burgemeesters nog het meest zeer. “Sommigen hebben twee maanden in het ziekenhuis gelegen, niemand mocht er bij, op de begrafenis mochten er zeven mensen zijn. Dat het dorp geen afscheid heeft kunnen nemen van mensen die veel voor het dorp hebben betekend, zo iets doet veel pijn.”
Marjon verhaalt van haar lievelingstante, tante Toos. Ook die had ze vanaf nieuwjaar niet meer gezien. Die mocht ze ook niet in het ziekenhuis bezoeken, En evenmin mocht ze op de begrafenis aanwezig zijn.
Juist in deze maanden heeft Marjon de Hoon haar rol als burgermoeder willen invullen: “De mensen een hart onder de riem steken. Heel fijn dat de gemeente vanuit RIVM en GGD zo goed is geïnformeerd. Ik wil weten hoe het mijn burgers gaat, ook om geruchten te ontzenuwen.” Zij heeft ook een brief aan de nabestaanden van de tijdens de coronacrisis overleden inwoners gestuurd. “Dat is zeer gewaardeerd.”
Via Nick Theys hebben kinderen vragen kunnen stellen aan de burgemeester. ‘Als u corona krijgt, wie is dan de baas?’, wilde een vragenstelster weten.

Zomerreces
“In het zomerreces – ik ben er erg aan toe – wil ik het allemaal even laten bezinken, nadenken over wat er gebeurd is, hoe het beter zou kunnen”, besluit Marjon de Hoon ons gesprek. “We zijn er nog niet”, is de mening van Frans De Bont. Dat er voor de toekomst voor de beide Baarles behoefte is aan maatwerk staat buiten kijf.

In september vergadert BeNeGo in Baarle-Nassau, een overleg van burgemeesters aan beide kanten van de landsgrens. “Ook daar staat prominent op de agenda welke lessen we kunnen trekken uit de afgelopen periode.” Bij een tweede golf wordt het echt lastig, daarover zijn de beide burgemeesters van Baarle het hartgrondig eens.

Zowel Marion als Frans vonden het echt plezierig om met Amalia ‘aon de praot’ te zijn over de afgelopen maanden, benadrukten ze meermalen bij het afscheid nemen. “In zo’n gesprek passeert veel de revue, even los van de waan van de dag.”